"زنجیر زنی" کے نسخوں کے درمیان فرق

یہ رسم ایران اور عراق کے مختلف مناطق میں مختصر اختلاف کے ساتھ یکساں طور پر ادا کی جاتی ہے۔ لیکن ہندوستان اور پاکستان میں اس کی نوعیت بالکل متفاوت طور پر انجام پاتی ہے۔ ان دو ملکوں میں عموما زنجیروں کے آخری سرے پر تیز دھار چاقو وغیرہ باندھا جاتا ہے یوں یہ رسم کسی حد تک قمہ زنی سے مشابہت پیدا کرتی ہے۔

[[پروندہ:زنجیرزنی در ایران.jpg|بندانگشتی||250px|alt|تصویری از یک دستہ زنجیرزنی در ایران]]

زنجیرزنان در ایران، بہ صورت منظم و پشت سرہم در ستون‌ہای دو تایی یا بیشتر حرکت می‌کنند. در ردیف‌ہای جلو پیش‌کسوتان و سپس جوانان، نوجوانان و کودکان حرکت می‌کنند.<ref>محمدصادق فربد، کتاب ایران: سوگواری‌ہای مذہبی در ایران، ص ۱۴۲</ref> بہ صورت ہماہنگ، بر اساس ریتم نوحہ‌ای کہ ہمزمان نوحہ‌خوان می‌خوانند، زنجیرہا را بر کتف و پشت و گاہی سر و سینہ خود می‌کوبند. ہمراہ دستہ، طبل و سنج می‌کوبند. زنجیرزنی سبک‌ہای گوناگونی دارد؛ از جملہ تک‌ضرب، سہ‌ضرب، چہارضرب و بیشتر. ریتم آن تابع ریتم نوحہ و طبل است.<ref>محسن حسام‌مظاہری، فرہنگ سوگ شیعی، مدخل زنجیرزنی</ref>

در روزہای [[تاسوعا]] و [[روز عاشورا|عاشورا]]، گاہی در پیشاپیش دستہ‌ہای سینہ‌زنی و زنجیرزنی اسب‌ہایی با پوشش پارچہ‌ہای سفید آغشتہ بہ قطرات سرخ‌رنگ بہ نشان خون حرکت می‌کنند. گاہی چند کبوتر پشت اسب‌ہا می‌گذارند بہ نشانۂ انتقال خبر شہادت امام حسین از کربلا بہ مدینہ.<ref>محمدصادق فربد، کتاب ایران: سوگواری‌ہای مذہبی در ایران، ص ۱۴۵</ref>

[[پروندہ:زنجیرزنی در کربلا.jpg|بندانگشتی||250px|alt|تصویری از یک دستہ زنجیرزنی در کربلا، عراق]]

زنجیرزنی در عراق تقریبا ہمانند ایران برگزار می شود. زنجیرزنان ہمگی پیراہن سیاہ بر تن کردہ و قسمت بالای آن را از پشت چاک میزندد تا زنجیر را جہت تأسی بیشتر با اہل بیت امام حسین علیہ السلام بر بدن برہنہ فرودآوردند. در کاظمین، مجموعہ ای از مردان  با تشکیل حلقہ ہای بزرگی بہ شکل مستطیل یا بیضی بہ طرح حرم کاظمین حرکت می‌کنند. ہمراہ این دستہ ہا طبل و سنج و بوق بہ صدا در می آید و معمولا [[نوحہ خوانی]] انجام می‌شود.<ref>ابراہیم حیدری، تراژدی کربلا، ترجمہ علی معموری و محمدجواد معموری، ص ۱۱۴</ref> برخی از زنجیرزنان بہ حلقہ‌ہای زنجیر تیغ‌ہای کوچک متصل می‌کنند  تا درد و رنج بیشتری را بر خود تحمیل کنند.<ref>ابراہیم حیدری، تراژدی کربلا، ترجمہ علی معموری و محمدجواد معموری، ص ۱۱۵</ref>

این مراسم اگر چہ در گذشتہ، با ہمان شیوہ ای کہ در ایران رواج داشت، برگزار میگردید اما بعدہا مردم پاکستان و ہندوستان تغییراتی در آن ایجاد کردہ و بہ انتہای زنجیر تیغ و چاقو اضافہ کردند. تیغ‌زنان بر این باورند کہ چون [[اویس قرنی]]، دندان خود را فدای رسول خدا نمود، آنان نیز مجازند کہ خون خود را برای [[امام حسین]] بریزند.<ref>صفیہ رضایی، عزاداری امام حسین در جہان، ص ۱۰۲</ref>  

زنجیرزنی در ہمہ ی شہرہای پاکستان برپا شدہ و حتی برخی جوانان اہل سنت و مسیحی اہل این کشور در این مراسم شرکت می‌کنند.<ref>صفیہ رضایی، عزاداری امام حسین در جہان، ص ۱۰۲</ref> در پاکستان رسم است کہ زن و مردی کہ فرزند ندارند، نذر می‌کنند اگر خداوند بہ آنان فرزند پسر دہد، ہر سال او را در مراسم زنجیرزنی امام حسین شرکت دہند.<ref>صفیہ رضایی، عزاداری امام حسین در جہان، ص ۱۰۱</ref>

اگرچہ غالب فقہا زنجیرزنی را جایز شمردہ‌اند<ref>برای نمونہ:  وقفۃ مع رسالۃ التنزيہ وآثارہا في المجتمع، ضمن رسائل الشعائر الحسینیۃ، ج۱، ص ۴۲-۴۵</ref>، اما گروہی از فقہا زنجیرزنی را ہمانند [[قمہ‌زنی]] تحریم کردہ‌اند.

*[[سید ابوالحسن اصفہانی]]: اصفہانی در فتوایی قمہ‌زنی، زنجیرزنی و... را تحریم کرد. «بہ كار بردن شمشیرہا (قمہ‌زنی) و زنجیرہا و طبل‌ہا و بوق‌ہا و كارہایى مانند این امور كہ امروزہ در دستہ‌ہاى عزادارى و در روز عاشورا معمول است ہمہ حرام و غیر شرعى است» <ref>سید محسن امین، أعيان الشيعۃ ج٢، ص٣٣١؛جعفر خلیلی ہكذا عرفتہم ١: ٢٠٧.</ref>