"ابو الفرج اصفہانی" کے نسخوں کے درمیان فرق
م
کوئی خلاصۂ ترمیم نہیں
Waziri (تبادلۂ خیال | شراکتیں) («{{زیر تعمیر}} {{زندگی نامہ | عنوان =ابوالفرج اصفہانی | تصویر = | اند...» مواد پر مشتمل نیا صفحہ بنایا) |
Waziri (تبادلۂ خیال | شراکتیں) مکوئی خلاصۂ ترمیم نہیں |
||
| سطر 29: | سطر 29: | ||
شیعہ سنی علم رجال کے ماہرین کے مطابق ابوالفرج اصفہانی کا تعلق شیعہ فرقہ [[زیدیہ]] سے ہے، لیکن بعض مورخین [[بنی مروان|مروانیوں]] کے ساتھ اس کے روابط کی وجہ سے ان کے شیعہ ہونے میں تردید کا اظہار کرتے ہوئے کہتے ہیں کہ ان کی طرف سے اپنے آپ کو شیعہ ظاہر کرنا شیعہ حاکموں کے ساتھ روابط پیدا کرنے کی خاطر سجمھتے ہیں۔ | شیعہ سنی علم رجال کے ماہرین کے مطابق ابوالفرج اصفہانی کا تعلق شیعہ فرقہ [[زیدیہ]] سے ہے، لیکن بعض مورخین [[بنی مروان|مروانیوں]] کے ساتھ اس کے روابط کی وجہ سے ان کے شیعہ ہونے میں تردید کا اظہار کرتے ہوئے کہتے ہیں کہ ان کی طرف سے اپنے آپ کو شیعہ ظاہر کرنا شیعہ حاکموں کے ساتھ روابط پیدا کرنے کی خاطر سجمھتے ہیں۔ | ||
==زندگی نامہ== | ==زندگی نامہ== | ||
علی بن حسین بن محمد بن احمد بن ہیثم مروانی اموی | علی بن حسین بن محمد بن احمد بن ہیثم مروانی اموی قرشی جو ابوالفرج اصفہانی کے نام سے مشہور ہیں بنی امیہ کے آخری حکمران [[مروان بن محمد]] کی نسل سے ہیں۔<ref>آقابزرگ تہرانی، الذریعۃ، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۲۴۹؛ امین، أعیان الشیعۃ، ۱۴۰۶ق، ج۸، ص۱۹۸؛ امین، مستدرکات اعیان الشیعۃ، ۱۴۰۸ق، ج۳، ص۱۴۶؛ ابوالفرج اصفہانی، الأغانی، ۱۹۹۴م، ج۱، ص۱۴۔</ref> آپ اپنے دور کے مختلف علوم و فنون من جملہ ادب، [[فقہ]]، [[تاریخ]]، [[سیرہ]]، لغت، [[مغازی]] اور [[انساب شناسی]] میں معروف تھے۔<ref>خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ۱۴۱۷ق، ج۱۱، ص۳۹۷؛ ابن العماد الحنبلی، شذرات الذہب، ۱۴۰۶ق، ج۴، ص۲۹۲؛ صفدی، صرف العین، ۱۴۲۵ق، ج۲، ص۷؛ امین، أعیان الشیعۃ، ۱۴۰۶ق، ج۸، ص۲۰۰؛ آقابزرگ تہرانی، الذریعۃ، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۲۴۹؛ خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۳۷۲ق، ج۱۱، ص۳۶۸۔</ref> آپ [[سنہ 284 ہجری قمری|284ھ]]<ref>خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ۱۴۱۷ق، ج۱۱، ص۳۹۸؛ امین، أعیان الشیعہ، ۱۴۰۶ق، ج۸، ص۱۹۸۔</ref> کو [[بنی عباس]] کے آخری حکمران [[معتضد]] کے دور حکومت میں [[اصفہان]] میں پیدا ہوئے؛<ref>ابوالفرج اصفہانی، الأغانی، ۱۹۹۴م، ج۱، ص۱۴۔</ref> البتہ اصفہان میں آپ کی ولادت اور اس شہر سے آپ کے انتساب میں اختلاف بھی پایا جاتا ہے۔<ref>امین، مستدرکات اعیان الشیعۃ، ۱۴۰۸ق، ج۳، ص۱۴۶۔</ref> | ||
ابوالفرج اصفہانی | ابوالفرج اصفہانی نے بچپن اور نوجوانی میں [[بغداد]] میں مختلف علوم حاصل کئے<ref>امین، أعیان الشیعہ، ۱۴۰۶، ج۸، ص۱۹۸۔</ref> اور عالم جوانی میں [[موسیقی]]، [[تاریخ]]، [[احادیث]] اور اشعار کی طرف راغب ہوئے۔ بہت سارے مورخین من جملہ [[یاقوت حموی]]، [[ابن خلکان]]، [[تنوخی]]، [[ثعالبی]] اور [[ابن ندیم]] نے مختلف علوم میں ان کی منزلت سے متعلق گفتگو کی ہیں۔<ref> ابوالفرج اصفہانی، الأغانی، ۱۹۹۴م، ج۱، ص۱۵-۱۶۔</ref> تنوخی نے جن علوم میں آپ مہارت رکھتے تھے کا ذکر کرنے کے بعد تصریح کی ہیں کہ تمام علماء کا تسلط اور شعراء کی ظرافت ان میں جمع تھیں۔<ref>تنوخی، نشوار المحاضرۃ و أخبار المذاکرۃ، ۱۳۹۱ق، ج۴، ص۱۰۔</ref> | ||
[[عزالدولہ دیلمی]] کے وزیر مہلبی نے انہیں [[بغداد]] طلب کرکے اپنا مشاور اور خاص خدمت گزاروں میں سے قرار دیا۔<ref>ابن خلکان، وفیات الاعیان، ۱۳۶۴ش، ج۳، ص۳۰۸؛ ذہبی، تاریخ الإسلام، ۱۴۱۳ق، ج۲۶، ص۱۴۴؛ یاقوت حموی، معجم الادبا، ۱۹۹۳م، ج۱۳، ص۱۰۰۔</ref> چنانچہ ابوحیان توحیدی لکھتے ہیں کہ ابوالفرج [[رکن الدولہ]] کا کاتب بھی تھا۔<ref>ابوحیان توحیدی، أخلاق الوزیرین، ۱۹۹۲م، ص۴۲۱۔</ref> | |||
آپ [[4 ذیالحجہ]] [[سنہ 356 ہجری قمری|356ھ]]<ref>ابن خلکان، وفیات الاعیان، ۱۳۶۴ش، ج۳، ص۳۰۸؛ خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ۱۴۱۷ق، ج۱۱، ص۳۹۸؛ صفدی، الوافی بالوفیات، ۱۴۲۰، ج۲۱، ص۱۶؛ صفدی، صرف العین، ۱۴۲۵ق، ج۲، ص۷؛ امین، أعیان الشیعہ، ۱۴۰۶ق، ج۸، ص۱۹۸۔</ref> یا [[سنہ 357 ہجری قمری|357ھ]] کو بغداد میں وفات پائے اور وہیں پر سپرد خاک گئے گئے۔<ref>آقابزرگ تہرانی، الذریعۃ، ۱۴۰۸ق، ج۲۱، ص۳۷۶۔</ref> | |||
==مذہب== | ==مذہب==<!-- | ||
بسیاری از رجالشناسان شیعہ، از جملہ [[شیخ طوسی]] و [[سید ابوالقاسم خویی]]، معتقدند کہ ابوالفرج اصفہانی [[شیعہ]] بودہ است۔<ref>شیخ طوسی، فہرست، ۱۴۲۰ق، ص۵۴۴؛ | بسیاری از رجالشناسان شیعہ، از جملہ [[شیخ طوسی]] و [[سید ابوالقاسم خویی]]، معتقدند کہ ابوالفرج اصفہانی [[شیعہ]] بودہ است۔<ref>شیخ طوسی، فہرست، ۱۴۲۰ق، ص۵۴۴؛ ح لی، خلاصۃ الاقوال، ۱۳۸۱ش، ص۴۶۵؛ خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۳۷۲ق، ج۱۱، ص۳۶۷۔</ref> برخی از علمای [[اہل سنت]] از جملہ ذہبی و ابن جوزی ہم بہ [[تشیع]] وی اذعان کردہاند۔<ref>ابن جوزی، المنتظم، ۱۴۱۲ق، ج۱۴، ص۱۸۵؛ ذہبی، سیر اعلام النبلا، ۱۴۱۴ق، ج۱۶، ص۲۰۲؛ ذہبی، میزان الاعتدال، ۱۳۸۲ق، ج۳، ص۱۲۳؛ ابن العماد الحنبلی، شذرات الذہب، ۱۴۰۶ق، ج۴، ص۲۹۲؛ ابن خلکان، وفیات الاعیان، ۱۳۶۴ش، ج۳، ص۳۰۸؛ خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ۱۴۱۷ق، ج۱۱، ص۳۹۹۔</ref> برخی چون [[ذہبی]]، این امر را با توجہ بہ انتساب او بہ [[مروانیان]]، عجیب دانستہاند<ref>ذہبی، تاریخ الإسلام، ۱۴۱۳ق، ج۲۶، ص۱۴۴؛ ابن العماد الحنبلی، شذرات الذہب، ۱۴۰۶ق، ج۴، ص۲۹۲۔</ref> و [[ابن حجر عسقلانی]] در کتاب [[لسان المیزان]]، شیعہ بودن وی را با اتکا بہ مروانی بودنش، از نوادر دانستہ است۔<ref>ابوالفرج اصفہانی، الأغانی، ۱۹۹۴م، ج۱، ص۹۔</ref> [[ابن جوزی]]، شیعہ بودن وی را موجب ضعف روایاتش قلمداد کردہ است۔<ref>ابن جوزی، المنتظم، ۱۴۱۲ق، ج۱۴، ص۱۸۵۔</ref> ہمچنین [[خطیب بغدادی]]، با اشارہ بہ [[شیعہ]] بودن ابوالفرج، او را دروغگوترین مردم معرفی نمودہ است۔<ref>ابوالفرج اصفہانی، الأغانی، ۱۹۹۴م، ج۱، ص۸۔ </ref> | ||
[[شیخ طوسی]] و [[علامہ حلی]] با تکیہ بر اظہارات ابوالفرج در تألیفاتش، او را در زمرہ شیعیان [[زیدی]] دانستہاند،<ref>شیخ طوسی، فہرست، ۱۴۲۰ق، ص۵۴۴؛ حلی، خلاصہ الاقوال، ۱۳۸۱ش، ص۴۶۵۔</ref> اما [[محمدباقر خوانساری]] (۱۲۲۶-۱۳۱۳ق) در کتاب [[روضات الجنات]]، او را شیعہ دانستہ است۔<ref>خوانساری اصفہانی، روضات الجنات، ۱۳۶۰ش، ج۶، ص۱۳۵-۱۳۶۔</ref> با این حال، [[محمدباقر ساعدی خراسانی]]، مترجم کتاب روضات الجنات، ابوالفرج اصفہانی را نہ شیعہ، بلکہ اہل تظاہر بہ تشیع معرفی کردہ و ستایش او از ائمہ را بہ ہدف نزدیک شدن بہ پادشاہان عصر خود دانستہ است۔<ref>خوانساری اصفہانی، روضات الجنات، ۱۳۶۰ش، ج۶، ص۱۳۵-۱۳۶۔</ref> | [[شیخ طوسی]] و [[علامہ حلی]] با تکیہ بر اظہارات ابوالفرج در تألیفاتش، او را در زمرہ شیعیان [[زیدی]] دانستہاند،<ref>شیخ طوسی، فہرست، ۱۴۲۰ق، ص۵۴۴؛ حلی، خلاصہ الاقوال، ۱۳۸۱ش، ص۴۶۵۔</ref> اما [[محمدباقر خوانساری]] (۱۲۲۶-۱۳۱۳ق) در کتاب [[روضات الجنات]]، او را شیعہ دانستہ است۔<ref>خوانساری اصفہانی، روضات الجنات، ۱۳۶۰ش، ج۶، ص۱۳۵-۱۳۶۔</ref> با این حال، [[محمدباقر ساعدی خراسانی]]، مترجم کتاب روضات الجنات، ابوالفرج اصفہانی را نہ شیعہ، بلکہ اہل تظاہر بہ تشیع معرفی کردہ و ستایش او از ائمہ را بہ ہدف نزدیک شدن بہ پادشاہان عصر خود دانستہ است۔<ref>خوانساری اصفہانی، روضات الجنات، ۱۳۶۰ش، ج۶، ص۱۳۵-۱۳۶۔</ref> | ||
| سطر 63: | سطر 63: | ||
الأغانی، در مدت ۵۰ سال توسط ابوالفرج اصفہانی جمعآوری و تألیف شدہ<ref>زرکلی، الأعلام، ۱۹۸۹م، ج۴، ص۲۷۸؛ ابوالفرج اصفہانی، الأغانی، ۱۹۹۴م، ج۱، ص۲۵۔ </ref> و در مدت چند قرن، از منابع مہم دربارہ [[موسیقی]]، [[ادبیات]]، [[تاریخ]] و ہنر دوران [[تمدن اسلامی]] محسوب میشدہ است۔<ref>گلسرخی، «کتاب الآغانی»، ص۱۱۱-۱۱۲۔</ref> این کتاب بزرگترین دائرۃ المعارف موسیقی و فرہنگ، و نیز جامعترین دیوان نظم و نثر و روایات عرب جاہلی و صدر [[اسلام]] خواندہ شدہ<ref>گلسرخی، «کتاب الأغانی»، ۱۳۷۰ش، ص۱۱۱-۱۱۲۔</ref> کہ حاوی مجموعہای از شرح احوال سازندگان و خوانندگان و نوازندگان موسیقی و نغمہہای آن دوران محسوب میشود۔<ref>گلسرخی، «کتاب الأغانی»، ۱۳۷۰ش، ص۱۱۱-۱۱۲۔</ref> این کتاب در ۲۰ جلد نوشتہ شدہ است۔<ref>گلسرخی، «کتاب الأغانی»، ۱۳۷۰ش، ص۱۱۱-۱۱۲؛ ابوالفرج اصفہانی، الأغانی، ۱۹۹۴م، ج۱، ص۲۵۔ </ref> زرکلی در کتاب خود، الاعلام، ادعا کردہ کہ ابوالفرج اصفہانی، کتاب الأغانی را برای حاکم اموی [[اندلس]] فرستاد و از او پاداش گرفت۔<ref>زرکلی، الأعلام، ۱۹۸۹م، ج۴، ص۲۷۸۔</ref> | الأغانی، در مدت ۵۰ سال توسط ابوالفرج اصفہانی جمعآوری و تألیف شدہ<ref>زرکلی، الأعلام، ۱۹۸۹م، ج۴، ص۲۷۸؛ ابوالفرج اصفہانی، الأغانی، ۱۹۹۴م، ج۱، ص۲۵۔ </ref> و در مدت چند قرن، از منابع مہم دربارہ [[موسیقی]]، [[ادبیات]]، [[تاریخ]] و ہنر دوران [[تمدن اسلامی]] محسوب میشدہ است۔<ref>گلسرخی، «کتاب الآغانی»، ص۱۱۱-۱۱۲۔</ref> این کتاب بزرگترین دائرۃ المعارف موسیقی و فرہنگ، و نیز جامعترین دیوان نظم و نثر و روایات عرب جاہلی و صدر [[اسلام]] خواندہ شدہ<ref>گلسرخی، «کتاب الأغانی»، ۱۳۷۰ش، ص۱۱۱-۱۱۲۔</ref> کہ حاوی مجموعہای از شرح احوال سازندگان و خوانندگان و نوازندگان موسیقی و نغمہہای آن دوران محسوب میشود۔<ref>گلسرخی، «کتاب الأغانی»، ۱۳۷۰ش، ص۱۱۱-۱۱۲۔</ref> این کتاب در ۲۰ جلد نوشتہ شدہ است۔<ref>گلسرخی، «کتاب الأغانی»، ۱۳۷۰ش، ص۱۱۱-۱۱۲؛ ابوالفرج اصفہانی، الأغانی، ۱۹۹۴م، ج۱، ص۲۵۔ </ref> زرکلی در کتاب خود، الاعلام، ادعا کردہ کہ ابوالفرج اصفہانی، کتاب الأغانی را برای حاکم اموی [[اندلس]] فرستاد و از او پاداش گرفت۔<ref>زرکلی، الأعلام، ۱۹۸۹م، ج۴، ص۲۷۸۔</ref> | ||
--> | --> | ||
==حوالہ جات== | ==حوالہ جات== | ||
{{حوالہ جات|2}} | {{حوالہ جات|2}} | ||