"طوفان نوح" کے نسخوں کے درمیان فرق

[[ملف:نوح و دعوت از قوم.jpg|تصغیر|^{حضرت نوح اور ان کی قوم - کتاب مرقع گلستان - گیارہویں صدی ہجری}]]

بر اساس [[قرآن کریم]]، طوفان نوح، [[عذاب|عذاب الهی]] برای از بین بردن قوم [[شرک|مشرک]] حضرت [[نوح (پیامبر)|نوح]] بوده است.<ref>رک: سوره اعراف، آیه ۶۴؛ سوره هود، آیه ۴۰-۴۱؛ سوره انبیاء، آیه ۷۱؛ سوره نوح، آیه ۲۵.</ref> قومی که بر اساس گزارش آیات قرآن، بت‌هایی با نام‌های «وُدّ»، «سواع»، «یغوث»، «یعوق» و «نسر» را می‌پرستیدند.<ref>سوره نوح، آیه ۲۳.</ref> چنانکه در قرآن کریم آمده، نوح برای [[هدایت]] آنان تلاش بسیاری کرد، اما در نهایت موفق به هدایت آنان نشده<ref>سوره نوح، آیه ۵.</ref> و پس از مدتی طولانی، تنها عده معدودی به او ایمان آورده‌اند.<ref>بیومی مهرام، بررسی تاریخی قصص قرآن، ۱۳۸۹ش، ج۴، ص۱۶.</ref> بر اساس آنچه در قرآن کریم آمده، قوم نوح او را دروغگو خطاب می‌کردند و برای نپذیرفتن پیامبری او دلایلی می‌‌آورده‌اند؛ از جمله اینکه: تو جز بشری مثل ما نیستی، آنان که اطراف تو هستند کمتر از ما هستند و در نهایت اینکه تو از لحاظ خویشاوندی هیچ برتری‌ای نسبت به ما نداری.<ref>سوره هود، آیه ۲۷.</ref> به گزارش قرآن کریم، نوح(ع) ۹۵۰ سال قوم خود را به یکتاپرستی دعوت کرد.<ref>سوره عنکبوت، آیه ۱۴.</ref>  

پس از آنکه خداوند به نوح [[وحی]] کرد که مردم قومش هرگز ایمان نخواهند آورد،<ref>سوره هود، آیه ۳۶.</ref> حضرت نوح(ع) قوم خود را نفرین کرد و گفت: «پروردگارا از کافران هیچ جنبده‌ای بر زمین بر جای مگذار.»<ref>سوره نوح، آیه ۲۶.</ref> بنابر آنچه [[فضل بن حسن طبرسی|طبرسی]] در مجمع البیان آورده، بر اثر این نفرین، زنان و مردان عقیم شدند و چهل سال کودکی متولد نشد و همه‌جا را قحطی فرا گرفت، تا اینكه هر چه داشتند از بین رفت و بیچاره و بدبخت شدند.<ref>طبرسی، ترجمه تفسیر مجمع البیان، ۱۳۵۲ش، ج‌۹، ص۱۴۴-۱۴۵.</ref> در این هنگام نوح به آنان گفت: از خداوند طلب آمرزش كنید كه او آمرزنده است.<ref>سوره نوح، آیه ۱۰.</ref> اما قوم نوح باز هم دعوت او را اجابت نکردند و به یكدیگر سفارش می‌كردند كه خدایان خود را فراموش نكنید.<ref>طبرسی، ترجمه تفسیر مجمع البیان، ۱۳۵۲ش، ج‌۹، ص۱۴۴-۱۴۵.</ref> پس از این، خداوند با طوفان بزرگی همه [[شرک|مشرکان]] را از بین برد و درخواست نوح(ع) را اجابت کرد.<ref>رک: سوره هود، آیه ۲۵-۴۹؛ سوره نوح، آیه ۱-۲۵.</ref>

قرآن کریم ۱۲ بار به طوفان نوح اشاره کرده است. رویکرد قرآن کریم درباره قصه طوفان نوح، در چارچوب اهداف [[قصه های قرآن|قصه‌های قرآنی]] دانسته شده است؛ چرا که با وجود تکرار، جزئیات آن بیان نشده است.<ref>بیومی مهرام، بررسی تاریخی قصص القرآن، ۱۳۸۹ش، ج۴، ص۷۰.</ref> برخی محققان معتقدند در منابع تاریخی و روایی،‌ جزئیات مختلف و متعددی به قصه طوفان نوح اضافه شده که بسیاری از آن روایات خرافی‌اند.<ref>بیومی مهرام، بررسی تاریخی قصص القرآن، ۱۳۸۹ش، ج۴، ص۷۰.</ref>

==گستره طوفان==

برخی از [[مفسر|مفسرین]] معتقدند با وجود اینکه قرآن در خصوص منطقه‌ای بودن یا جهانی بودن طوفان نص صریحی ندارد اما از ظاهر بسیاری از [[قرآن|آیات قرآن]] چنین فهمیده‌ می‌شود كه طوفان نوح(ع) جنبه منطقه‌ای نداشته است، بلكه حادثه‌ای بوده است که برای کل زمین اتفاق افتاده است<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۹، ص۱۰۳؛ بیومی مهرام، بررسی تاریخی قصص القرآن، ۱۳۸۹، ج۴، ص۷۸؛ النجار، قصص الانبیاء، ۱۴۰۶ق، ص۳۶.</ref> آنها معتقدند کلمه ارض (زمین) در آیاتی که به طوفان نوح اشاره شده است به طور مطلق ذكر شده و اختصاص به منطقه‌ی خاصی ندارد.<ref>رک: آیه ۴۴ سوره هود؛ آیه ۲۶ سوره نوح.</ref> همچنین آنها عنوان کرده‌اند که سیاق آیات مبنی بر این مطلب كه [[نوح (پیامبر)|نوح]] از حیوانات روی زمین نمونه‌هایی با خود برداشت نیز مؤید جهانی بودن طوفان است.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۹، ص۱۰۳</ref>  

[[سید محمدحسین طباطبائی|علامه طباطبایی]] برای اثبات جهانی بودن طوفان به آیات ۴۳ [[سوره هود]]، ۲۶ [[سوره نوح]] و ۷۷ [[سوره صافات]] استناد می‌کند.<ref>طباطبایی، ترجمه تفسیر المیزان، ۱۳۷۴ش، ج۱۰، ص۲۹۳.</ref>او همچنین عنوان کرده که تحقیقات زمین شناسی نیز جهانی بودن طوفان نوح را اثبات می‌کند.<ref>طباطبایی، ترجمه تفسیر المیزان، ۱۳۷۴ش، ج۱۰، ص۲۹۶. النجار، قصص الانبیاء، ۱۴۰۶ق، ص۳۶.</ref> [[ناصر مکارم شیرازی|مکارم شیرازی]]  نیز عنوان کرده است، در تاریخ طبیعی نیز دورانی بنام دوران باران‌های سیلابی دیده می‌شود كه اگر آن را الزاما مربوط به قبل از تولد جانداران ندانیم قابل تطبیق بر طوفان نوح می‌باشد.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۹، ص۱۰۳.</ref>  برخی جهانی بودن طوفان را رد کرده‌اند و عنوان کرده‌اند؛ بررسی الواح کهن از جمله [[سومری]]، [[بابلی]] و [[یهود|یهودی]] عدم جهانی بودن طوفان نوح(ع) را نشان می‌دهد.<ref>رک: بیومی مهرام، بررسی تاریخی قصص القرآن، ۱۳۸۹، ج۴، ص۷۸-۹۱.</ref>

=== کعبه در طوفان نوح ===

در برخی از [[روایات]]، آمده است که در جریان طوفان نوح زمین کعبه تنها جایی بود که زیر آب نرفت و از سیل در امان ماند. <ref>بیومی مهرام، بررسی تاریخی قصص القرآن، ۱۳۸۹ش، ج۴، ص۷۴-۷۶.</ref>  گفته شده که نام بیت العتیق برای کعبه به دلیل در امان ماندن آن از طوفان نوح است.<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۵۲ش، ج،۲ ص۵۶.</ref> در برخی منابع نیز آمده است که [[جبرئیل]] به دستور خداوند کعبه را به آسمان چهارم برد تا در سیل آسیب نبیند.<ref>بیومی مهرام، بررسی تاریخی قصص القرآن، ۱۳۸۹ش، ج۴، ص۷۴-۷۶.</ref>

==طوفان در منابع کهن==

داستان طوفان نوح(ع) از جمله داستان‌هایی است که به گزارش جیمز فریزر در میان ملل و اقوام مختلف جهان از جمله خاور نزدیک، [[هند]]، [[میانمار|برمه]]، [[چین]]، [[مالدیو]]، [[استرالیا]]، جزایر اقیانوس آرام و در جوامع سرخ پوست رواج داشته است که البته روایات آنها با همدیگر بسیار اختلاف دارد.<ref>بیومی مهرام، بررسی تاریخی قصص القرآن، ۱۳۸۹ش، ج۴، ص۹۱-۹۵.</ref>  

===اختلافات روایت قرآن با روایات کهن از طوفان نوح(ع)===

# در بین همه الواحی کهنی که سخن از طوفان نوح شده است تنها [[قرآن|قرآن کریم]] [[نوح (پیامبر)|نوح(ع)]] را به عنوان [[پیامبر]] معرفی می‌کند.

# بر اساس آیات قرآن کریم مومنان به نوح از طوفان نجات پیدا می‌کنند این در حالی است که در دیگر روایات تنها خاندان نوح هستند که از طوفان نجات می‌یابند.

# در داستان قرآن کریم همسر و پسر نوح جزء نجات یافتگان نیستند در حالی که در رویات کهن جزء نجات یافتگان هستند.

# در روایت قرآن کریم هیچ دوگانگی یافت نمی‌شود بر خلاف روایات دیگر.

# روایت قرآن کریم تنها روایتی است که از مادیات منزه است برخلاف دیگر روایات.

# روایت قرآن کریم روایتی است که خداوند در آن از نزول طوفان اظهار پشیمانی نمی‌کند بر خلاف برخی روایات دیگر.<ref>بیومی مهرام، بررسی تاریخی قصص القرآن، ۱۳۸۹ش، ج۴، ص۹۱-۹۵.</ref>

بر اساس گزارش قرآن، نقطه آغاز طوفان تنور« فارَ التَّنُّورُ» بوده است.<ref>سوره هود، آیه ۴۰.</ref>برخی مفسران معتقدند منظور از تنور «چاه‌های زمین» است برخی دیگر آن تنور را تنور نان  [[حوا]] می‌دانند.گروهی محل تنور را [[مسجد کوفه]] کنونی دانسته‌اند. گروهی دیگر نیز منظور آن را فلق صبح و روشنایی سپید دانسته‌اند.<ref>بیومی مهرام، بررسی تاریخی قصص القرآن، ۱۳۸۹ش، ج۴، ص۷۲؛ طبرسی، ترجمه تفسیر مجمع البیان،۱۳۵۲ش، ج‌۱۲، ص۵۸؛ ابن کثیر، قصص الانبیاء، ۱۴۱۱ق، ص۸۳؛ طباطبایی، ترجمه تفسیر المیزان، ۱۳۷۴، ج۱۰، ص۳۴۰.</ref> بیومی بعد از گزارش قول اخیر که به [[امام علی علیه السلام|امام علی(ع)]] منسوب شده است، عنوان می‌کند که اگر چه ابن کثیر این روایت را غریب دانسته اما از میان همه روایات و اقوال مختلف ارائه شده این روایت و قول پذیرفتنی تر به نظر می‌رسد، علاوه بر اینکه این روایت همخوان با نصوص قدیمی نیز می‌باشد.<ref>بیومی مهرام، بررسی تاریخی قصص القرآن، ۱۳۸۹ش، ج۴، ص۷۲.</ref>  

[[سید محمدحسین طباطبائی|علامه طباطبایی]] اقوالی همچون اینکه مراد از تنور چاه است، طلوع فجر است یا بلندترین نقطه زمین است را از فهم به دور می‌داند.<ref>طباطبایی، ترجمه تفسیر المیزان، ۱۳۷۴، ج۱۰، ص۳۴۰.</ref>  

در قرآن کریم مطلبی در خصوص زمان و مدت طوفان ذکر نشده است اما در برخی از روایات آمده است که طوفان در سن ۱۹۰۰ سالگی<ref name=":0">جزایری، النور المبین فی قصص الأنبیاء و المرسلین، (قصص قرآن)، ۱۳۸۱، ص۱۱۷.</ref>، برخی دیگر ۶۰۰ سالگی<ref>طبری، تاریخ طبری، ۱۳۷۵ش، ج۱، ص۱۱۷؛ كاتب واقدی، الطبقات‌ الكبری، ۱۳۷۴ش ،ج‌۱،ص ۲۵.</ref>، گروهی دیگر ۱۲۰۰ سالگی<ref>مستوفی قزوینی، تاریخ‌ گزیده،۱۳۶۴ ش، ص۲۴.</ref>[[نوح (پیامبر)|حضرت نوح(ع]]) رخ داده است.<ref>رک: [[نوح (پیامبر)]]</ref>  در تورات نیز آمده است که طوفان در روز هفتم ماه دوم سال ۶۰۰ از عمر نوح(ع) آغاز شد و ۴۰ روز در زمین استمرار یافت و آب ۱۵ متر بالا آمد و حدود ۱۵۰ روز طول کشید تا آب فرو بنشیند.<ref>بیومی مهرام، بررسی تاریخی قصص القرآن، ۱۳۸۹ش، ج۴، ص۴۵-۴۶.</ref>   

برخی زمان آغاز طوفان نوح را دهم [[رجب (ماه)|رجب]]<ref>طبری، تاریخ طبری، ۱۳۷۵ش، ج۱، ص۱۳۲-۱۳۳.</ref> و برخی دیگر دوم رجب<ref>كاتب واقدی، الطبقات‌ الكبری، ۱۳۷۴ش ،ج‌۱،ص ۲۶.</ref> دانسته‌اند. بسیاری از مورخین نقل کرده اند که در جریان طوفان نوح چهل روز پیوسته از آسمان آب بارید و از زمین آب جوشید.<ref>یعقوبی، ترجمه تاریخ‌یعقوبی، ۱۳۷۹ق، ج‌۱،ص:۱۳.</ref> مدت زمان طول کشیدن طوفان را نیز برخی ۶ ماه<ref>كاتب واقدی، الطبقات‌ الكبری، ۱۳۷۴ش ،ج‌۱،ص ۲۶؛ طبری، تاریخ طبری، ۱۳۷۵ش، ج۱، ص۱۳۲.</ref>، برخی ۱۵۰ روز و برخی دیگر ۵ ماه، برخی ۱۳ ماه و برخی ۲۷ روز عنوان کرده‌اند.<ref>ابن کثیر، قصص الانبیاء، ۱۴۱۱ق، ص۱۱۱-۱۱۲؛ ندایی، تاریخ انبیاء از آدم تا خاتم، ۱۳۸۹ش، ص۴۴-۴۶.</ref> [[محمدباقر مجلسی|علامه مجلسی]] در کتاب «[[حیات القلوب (کتاب)|تاریخ پیامبران]]» بر اساس روایتی که آن را معتبر می‌داند نقل کرده است که نوح با قومش هفت شبانه روز در کشتی ماند.<ref>مجلسی، تاریخ پیامبران، ۱۳۸۰، ج۱،‌ص ۲۷۳.</ref>  

در خصوص مقدار بالا آمدن آب نیز اختلاف است. بر اساس گزارش قرآن مبنی بر اینکه هیچ محل امنی برای کافران، حتی بلندترین کوه‌ها بر روی زمین نخواهد بود<ref>سوره هود، آیه ۴۳.</ref> می‌توان نتیجه گرفت که مقدار بالا آمدن آب تا حدی بوده که بلندترین کوه‌ها را نیز در بر گرفته است برخی عنوان کرده‌اند که اندازه آن ۱۵ ذراع بوده است و برخی گفته‌اند که ۸۰ ذراع بوده است.<ref>ابن کثیر، قصص الانبیاء، ۱۴۱۱ق، ص۸۰.</ref>

* [[سوره نوح]]

* قرآن کریم.

* کتاب مقدس.

* ابن کثیر، اسماعیل ، قصص الانبیاء، تحقیق؛ الدکتور مصطفی عبد الواحدی، بیروت، موسسه علوم القرآن، چاپ چهارم،‌۱۴۱۱ق.

* النجار، عبدالوهاب، قصص الانبیاء، بیروت، احیاء التراث العربی، چاپ نهم، ۱۴۰۶ق.

* بی‌آزار شیرازی، عبدالکریم، باستان شناسی و جغرافیای تاریخی قصص قرآن، تهران، دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی، ۱۳۸۰ش.

* بیومی مهران، محمد، بررسی تاریخی قصص قرآن، ترجمه مسعود انصاری، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۸۳ش.

* جزایری، نعمت‌الله بن عبدالله، النور المبين فی قصص الأنبياء و المرسلين (قصص قرآن)؛ به ضمیمه زندگانی چهارده معصوم (ع)، مصحح:سیاح، احمد، مترجم:مشایخ، فاطمه، تهران، ١٣٨١ق.

* حسینی همدانی، محمد، انوار درخشان در تفسير قرآن‏، محقق: محمد باقر بهبودی، تهران،‌ لطفی، ۱۴۰۴ق.

* رهبر، حمید، «بررسی تطبیقی روایت وحیانی قرآن و روایت اسطوره ای سومری - بابلی از طوفان نوح»، پژوهش‌های فلسفی و کلامی، شماره ۴۳، ۱۳۸۹ش.

* زحيلى، وهبه، التفسير المنير في العقيدة و الشريعة و المنهج‏، دمشق، دارالفکر، ۱۴۱۱ق.

* طباطبايى، محمدحسين،  ترجمه تفسير الميزان‏، مترجم: موسوى، محمد باقر، قم، جامعه مدرسين حوزه علميه قم،نوبت چاپ: ۵، ۱۳۷۴ق.

* طبرسی، فضل بن حسن، ترجمه تفسیر مجمع البیان، ترجمه: حسین نوری و محمد مفتح، تهران، نشر فراهانی، ۱۳۵۲ش.

* طبرى، محمد بن جرير، تاریخ طبری، ترجمه م. ابو القاسم پاينده‏، تهران، اساطير، چ ۵، ۱۳۷۵ش.

* كاتب واقدى، محمد بن سعد، الطبقات الکبری، ترجمه محمود مهدوى دامغانى، تهران، انتشارات فرهنگ و انديشه، ۱۳۷۴ش.

* ماتريدى، محمد بن محمد،  تأويلات أهل السنة( تفسير الماتريدى)، محقق: باسلوم، مجدى‏، بیروت، دار الكتب العلمية، منشورات محمد علي بيضون‏، ۱۴۲۶ق‏.

* مجلسی، محمدباقر، تاریخ پیامبران، تحقیق سید علی امامیان، تهران، انتشارات سرور، ۱۳۸۰ش.

* مستوفى قزوينى، حمد الله بن ابى بكر بن احمد، تاريخ گزيده، تحقيق عبد الحسين نوايى، تهران، امير كبير، چ ۳، ۱۳۶۴ش.

* مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۱ش.

* ندایی، فرامرز، تاریخ انبیاء از آدم تا خاتم، تهران، انتشارات اروند و سما، ۱۳۸۹ش.

* نوری موسوی، محسن، قصص الانبياء و المرسلين عليهم السلام الميسره، بیروت، دار الکاتب العربي، ١۴٢٩ق.

* یعقوبی، احمد بن اسحاق، تاریخ یعقوبی، بیروت، دارصادر، ۱۳۷۹ق.