"خطبہ شقشقیہ" کے نسخوں کے درمیان فرق
م
کوئی خلاصۂ ترمیم نہیں
Waziri (تبادلۂ خیال | شراکتیں) مکوئی خلاصۂ ترمیم نہیں |
Waziri (تبادلۂ خیال | شراکتیں) مکوئی خلاصۂ ترمیم نہیں |
||
| سطر 44: | سطر 44: | ||
|sstyle = | |sstyle = | ||
}} | }} | ||
[[ | == خطبہ کا زمان و مکان == | ||
اس خطبے میں موجود تاریخی نکات منجملہ: [[ناکثین]] ([[جنگ جمل]] کے محرکین، سن 36 ہجری)، [[قاسطین]] ([[معاویہ]] اور اس کے پیروکار [[جنگ صفین|جنگ صفّین]] کے محرکین، سن 36 ہجری کے اواخر اور سن 37 ہجری کے ابتدائی ایام) اور [[مارقین]] (''[[خوارج]]'' [[جنگ نہروان]] کّ محرکین، سن 37 ہجری کے اواخر یا سن 38 ہجری) کے بارے میں گفتگو اور [[ابن عباس]] کا [[کوفہ]] میں قیام سے یہ اندازہ لگایا جا سکتا ہے کہ اس خطبے کو امام(ع) نے سن 38 ہجری کے اواخر اور یا سن 39 ہجری میں ارشاد فرمایا ہے۔<ref>طالقانی، پرتوی از نہج البلاغہ، ص۱۲۸.</ref> | |||
== | [[شیخ مفید]]<ref>مفید، ارشاد، ج۱، ص۲۸۷.</ref> اور [[قطب الدین راوندی]]<ref>الراوندی، منہاج البراعۃ فی شرح نہج البلاغۃ، ج۱، ص۱۳۳.</ref> کے مطابق یہ خطبہ امام(ع) نے "رحبہ" نامی جگہے پر ارشاد فرمایا ہے۔ اگرچہ ممکن ہے "رحبہ" کے مختلف مصادیق پائے جاتے ہوں کیونکہ ظاہرا اس لفظ سے مراد [[مسجد کوفہ]] کے صحن میں کسی درمیانی مقام کو کہا جاتا ہے جہاں پر حضرت علی(ع) معمولا فیصلے سنایا کرتے تھے یا یہاں بیٹھ کر لوگوں کو وعظ و نصیحت کیا کرتے تھے۔ جیسا کہ کہا جاتا ہے کہ [[زیاد بن ابیہ]] کے دور حکومت میں محدثین خوف اور ترس کی وجہ سے امام(ع) کا نام لینے کے بجائے "صاحب الرحبۃ" کہا کرتے تھے۔<ref>مدنی، الطراز الأول، ج۲، ص۶۱.</ref> | ||
چنانچہ مطرزی (متوفائے ۶۱۰ق.) کہتا ہے کہ "رحبہ کوفہ" سے مراد مسجد کوفہ کے درمیان میں موجود چبوترے کو کہا جاتا ہے جہاں بیٹھ کر امام علی(ع) لوگوں کو وعظ و نصیحت فرمایا کرتے تھے۔ اسی طرح جب کہا جاتا ہے کہ آپ(ع) نے خوارج سے حاصل ہونے والے غنائم "رحبہ" پر انڈیل دیا تو اس سے مراد بھی یہی مقام ہے۔<ref>مطرزی، المغرب، ج۱، ص۳۲۴.</ref> | |||
== خطبہ کا وجہ تسمیہ ==<!-- | |||
این خطبه را به اعتبار جمله نخستین آن یعنی «واللّهِ لَقَدْ تَقَمَّصَها فلان»، «مُقَمّصه» نامیدهاند، تقمّص یعنی «لباس پوشید» که امام، خلافت را به لباسی تشبیه کرده است که ابوبکر با آگاهی از اینکه برازندهاش نیست آن را بر تن کرده است. اما نام مشهور این خطبه، «شقشقیه» است که به اعتبار جملهای است که پس از پایان خطبه و درخواست [[ابن عباس]] از امام برای ادامه دادن آن، توسط امام بیان شده است: «هیهاتَ یا ابنَ عباس تلک شِقشِقَةٌ هَدَرَت ثُم قَرَّت.» شقشقه، چنانکه از مجموع سخنان لغویون و شارحان خطبه استفاده میشود، چیزی است مانند شش که هنگام هیجان یا غضب از دهان شتر بیرون میآید که با چرخیدن صدا در گلوی شتر همراه است و سپس در جای خود آرام میگیرد، در مواقع عادی چنین چیزی پیش نمیآید. امام در اینجا حالت خود را به حالت هیجان شتر تشبیه کرده است که گویا لحظهای از خود بیخود شده و آن خطبه چون شعلهای از دل او زبانه کشیده و اکنون دیگر در حال عادی خود است و لذا دیگر آن را ادامه نخواهد داد. بدین طریق، امام به درخواست ابن عباس، که راوی این خطبه است، برای ادامه دادن خطبه، پاسخ منفی داد. از این رو، ابن عباس میگوید: بر ناتمام ماندن هیچ سخنی مانند این، دریغ نخوردم. | این خطبه را به اعتبار جمله نخستین آن یعنی «واللّهِ لَقَدْ تَقَمَّصَها فلان»، «مُقَمّصه» نامیدهاند، تقمّص یعنی «لباس پوشید» که امام، خلافت را به لباسی تشبیه کرده است که ابوبکر با آگاهی از اینکه برازندهاش نیست آن را بر تن کرده است. اما نام مشهور این خطبه، «شقشقیه» است که به اعتبار جملهای است که پس از پایان خطبه و درخواست [[ابن عباس]] از امام برای ادامه دادن آن، توسط امام بیان شده است: «هیهاتَ یا ابنَ عباس تلک شِقشِقَةٌ هَدَرَت ثُم قَرَّت.» شقشقه، چنانکه از مجموع سخنان لغویون و شارحان خطبه استفاده میشود، چیزی است مانند شش که هنگام هیجان یا غضب از دهان شتر بیرون میآید که با چرخیدن صدا در گلوی شتر همراه است و سپس در جای خود آرام میگیرد، در مواقع عادی چنین چیزی پیش نمیآید. امام در اینجا حالت خود را به حالت هیجان شتر تشبیه کرده است که گویا لحظهای از خود بیخود شده و آن خطبه چون شعلهای از دل او زبانه کشیده و اکنون دیگر در حال عادی خود است و لذا دیگر آن را ادامه نخواهد داد. بدین طریق، امام به درخواست ابن عباس، که راوی این خطبه است، برای ادامه دادن خطبه، پاسخ منفی داد. از این رو، ابن عباس میگوید: بر ناتمام ماندن هیچ سخنی مانند این، دریغ نخوردم. | ||