"خوجہ" کے نسخوں کے درمیان فرق

صدرالدین کے مذہب کے بارے میں مختلف قیاس آیرائیاں موجود ہیں۔ بعض مورخین انہیں ایک ایرانی درویش قرار دیتے ہیں؛ خوجہ شیعہ اثناعشری کہتے ہیں: وہ ایک ہندو راہب تھا جس نے کسی معبد سے چوری کیا تھا۔ اس کے بعد اپنی شناخت نہ کرانے کیلئے ظاہری شکل و شمائل تبدیل کر کے خود کو اسماعیلیہ ظاہر کرنے لگا۔<ref>عرب‌احمدی، شیعیان خوجہ اثناعشری در گسترہ جہان، ۱۳۸۹ش، ص۱۵۔</ref> وہ ہندؤوں کو اپنی طرف مائل کرنے کیلئے خود ہندؤوں کے عقائد سے استفادہ کرتا تھا۔ مثلا [[امام علیؑ]] کو خدا کا دسواں تجسم یا ویشنو معرفی کیا جن کی ہندو انتظار میں تھے۔<ref>روغنی، شیعیان خوجہ در آیینہ تاریخ، ۱۳۸۷ش، صفحہ 11۔</ref>

برپایہ اسناد تاریخی، خوجہ‌ہا در ابتدا از اختلاف میان دو مذہب [[شیعہ]] و [[سنی]] آگاہ نبودند۔<ref>روغنی،  شیعیان خوجہ در آیینہ تاریخ، ۱۳۸۷ش، صفحہ یازدہ۔</ref> بہ این جہت زمانی کہ آقاخان محلاتی از آنہا خواست مذہب شیعہ[[اسماعیلیہ|اسماعیلی]] را بپذیرند، بدون مقاومت پذیرفتند۔<ref>روغنی،  شیعیان خوجہ در آیینہ تاریخ، ۱۳۸۷ش، صفحہ‌ہای یازدہ و دوازدہ۔</ref> البتہ مدتی بعد برخی از خوجہ‌ہا بہ جہت سخت‌گیر‌ہای آقاخان بہ مذہب اہل سنت گرایش پیدا کردند۔<ref>عرب‌احمدی، شیعیان خوجہ اثناعشری در گسترہ جہان، ۱۳۸۹ش، ص۱۸۔</ref> در اوایل دہہ ۱۸۷۰م ہم گروہی از خوجہ‌ہا در [[نجف]] با [[زین العابدین مازندرانی|آیت‌اللہ مازندرانی]] ملاقات کردند و سرانجام بہ مذہب شیعہ [[امامیہ|دوازدہ‌امامی]] درآمدند۔<ref>عرب‌احمدی، شیعیان خوجہ اثناعشری در گسترہ جہان، ۱۳۸۹ش، ص۱۹۔</ref>