"عبد اللہ بن مسعود" کے نسخوں کے درمیان فرق

عبدالله در [[مکه]] متولد شد. نسب وی از [[بنی هذیل]] بود، اما چون پدرش در [[جاهلیت]] [[حلیف بنی زهره]] شده بود، او نیز بعدها به «‌حلیف بنی زهره‌» شناخته می‌شد. همچنین وی را به سبب آن که مادرش نیز از [[صحابه]] بود، «‌ابن ام عبد‌» می‌خواندند.<ref>الاستیعاب،1380، ج۳، ص۹۸۷ و ۹۸۸</ref>

عبدالله در کودکی به چوپانی گوسفندان [[عقبة بن ابی معیط]] اشتغال داشت و بعدها [[ابوجهل]] او را به همین سبب تحقیر کرد.<ref>المغازی، ج۱، ص۸۹.</ref> پیش از مسلمان شدن در خانه «‌أرقَم‌» زندگی می‌کرد و بعد از قبول [[اسلام]] به خدمتگزاری خانه [[پیامبر اکرم(ص)]] پذیرفته شد.

ابن مسعود در بازگشت خود، پس از [[هجرت]] پیامبر (ص)، به [[مدینه]] رفت و پیامبر (ص) میان او و [[معاذ بن جبل]]<ref>ابن سعد، ۳ (۲) /۱۲۰-۱۲۱؛ بلاذری، همان، ج۱، ص۲۷۱</ref> یا [[زبیر بن عوام]]<ref>ابن هشام، ج۱، ص۵۰۵؛ ابن شبه، ج۳، ص۱۰۵؛ بلاذری، بلاذری، ج۱، ص۲۷۰</ref> پیمان برادری برقرار کرد. وی در [[جنگ بدر]] شرکت نمود و [[ابوجهل]] را کشت. پیامبر(ص) که از کشته شدن [[ابوجهل]] خشنود بود، شمشیر او را به ابن مسعود بخشید.<ref>عروة بن زبیر، صص۱۴۲-۱۴۳؛ ابن هشام، ج۱، صص۶۳۵ -۶۳۶، ۷۱۰-۷۱۱؛ واقدی، ج۱، صص۸۹ -۹۱</ref>

براساس روایت [[طبری]] از [[سیف بن عمر]]، در همین ایام بین ابن مسعود و [[سعد بن ابی وقاص |سعد بن ابی وقاص]]، والی وقت [[کوفه]] که حاضر نبود وام خود را به بیت المال بپردازد، مشاجره‌ای درگرفت و چون خبر به [[عثمان بن عفان |عثمان]] رسید، سعد را عزل کرد و بر ابن مسعود خشم گرفت.<ref>طبری، تاریخ، ج۱، صص۲۸۱۱-۲۸۱۳</ref> اما گزارش‌های دیگری نشان می‌دهد که چنین مشاجره‌ای میان ابن مسعود و [[ولید بن عقبه]] که والی [[کوفه]] بوده، صورت گرفته است.<ref>ر.ک:بلاذری، انساب، ج۵، صص۳۰-۳۱، به نقل از ابومخنف؛ ابن عبدربه، ج۴، صص۳۰۶- ۳۰۷</ref> در پی این درگیری ولید شکایت او را نزد عثمان برد و عثمان که از ابن مسعود بر آشفته بود، او را به [[مدینه]] بازخواند.<ref>ابن شبه، ج۳، ص۱۰۴۹؛ ابن عبدالبر، ج۳، ص۹۳۳؛ ابن اثیر، اسد، ج۳، ص۲۶۰؛ ابن حجر، الاصابة، ج۴، ص۱۳۰</ref>

پس از آن ابن مسعود تا ۳ سال در [[مدینه]] بود و اجازه نداشت از آنجا بیرون رود<ref>بلاذری، انساب، ج۵، ص۳۷</ref> و سرانجام حدود ۲ سال، پیش از کشته شدن [[عثمان بن عفان|عثمان]] در مدینه وفات یافت.<ref>طبری، تاریخ، ج۱، ص۲۸۹۴؛ ابن عساکر، ج۳۹، صص۱۳۴- ۱۳۹</ref> در مدتی که ابن مسعود در مدینه بود، عثمان عطای او را از [[بیت المال]] قطع کرد، اما پس از مرگش وصی او [[زبیر بن عوام|زبیر بن عوام]] آن را برای بازماندگانش از عثمان ستاند.<ref>بلاذری، فتوح، ص۴۶۱</ref> یکی از علل ناخشنودی عثمان از ابن مسعود، حضور وی در تدفین و [[نماز]] بر پیکر [[ابوذر]] در [[ربذه|رَبَذه]] است.<ref>سید مرتضی، ج۴، ص۲۸۳؛ ر.ک: ابن هشام، ج۲، ص۵۲۴؛ واقدی، ج۲، ص۱۰۰۲؛ خلیفة بن خیاط، ج۱، ص۱۷۷؛ طبری، تاریخ، ج۱، صص۲۸۹۵-۲۸۹۶</ref>

در [[کوفه]] شماری از بزرگان [[تابعین|تابعین]] چون [[اسود بن یزید]]، [[زر بن حبیش|زَرّ ابن حُبیش]]، [[عبید بن قیس]]، [[ابوعبدالرحمان سلمی]]، [[ابوعمرو شیبانی]] و [[زید بن وهب]] از محضر او قرائت آموختند و تا چندی قرائت او در کوفه غالب بود.<ref>ر.ک:ابن ابی داوود، صص۱۳-۱۴؛ ابن مجاهد، صص۶۶ -۶۷؛ ابن جزری، ج۱، ص۴۵۸</ref> براساس حکایتی از [[سلیمان بن مهران|أعمَش]] (د ۱۴۸ق)، در اوایل سده [[سال ۲ هجری قمری|۲ق]] در کوفه مصحف عثمانی در عرض قرائت ابن مسعود چندان تداول نداشته است؛ در حالی که در طول نیم سده به تدریج جای قرائت ابن مسعود را گرفته، تا آنجا که در اواسط سده ۲ق تنها عده‌اندکی قرائت مزبور را در ثبت خود داشتند.<ref>ابن مجاهد، ص۶۷</ref>

در میان کسانی که از او روایت کرده‌اند، جمع کثیری از [[صحابه]] چون [[ابن عباس]]، [[ابو سعید خدری]]، [[عبدالله بن عمر]]، [[عبدالله بن زبیر]]، [[ابو موسی اشعری]]، [[انس بن مالک]]، [[جابر بن عبدالله انصاری]] و... دیده می‌شوند. همچنین بسیاری از تابعین چون [[علقمة بن قیس]]، [[اسود بن یزید]]، [[زید بن وهب]]، [[ابن ابی لیلی|عبدالرحمن بن ابی لیلی]]، [[ابوالاسود دوئلی]] و [[عبیدة سلمانی]] از او حدیث فرا گرفته‌اند.<ref>ر.ک: نووی، ۱ (۱) /۲۸۸؛ ابن حجر، تهذیب، ج۶، صص۲۷- ۲۸</ref>

موضوعات فقهی به خصوص [[زهد]] و [[اخلاق]]، [[تفسیر]]، تاریخ و معرفة الصحابه دیده می‌شود.

همچنین موضوع جالب «‌مَلاحِم و فِتَن‌» در روایات او زیاد به چشم می‌خورد، تا جایی که می‌توان گفت او یکی از معدود صحابه‌ای است که احادیث [[ملاحم و فتن]] بر محور آنان می‌گردد.<ref>حاکم نیشابوری، جاهای مختلف؛ ر.ک: مرعشلی، ۵۶۴ - ۵۶۵؛ مقدسی، یوسف، ۴۱۳، فهرست </ref> از مشهورترین احادیث ابن مسعود در این زمینه می‌توان حدیث بشارت به [[امام مهدی عجل الله تعالی فرجه|مهدی(ع)]] را یاد کرد که از طرق بسیاری روایت شده است.<ref>ر.ک:ابوداوود، ج۴، ص۱۰۶؛ ترمذی، ج۴، ص۵۰۵؛ ابن ماجه، ج۲، ص۱۳۶۶؛ احمد بن حنبل، ح۱، صص۳۷۶، ۳۷۷، ۴۳۰، ۴۴۸؛ طبرانی، ج۱۰، حدیثهای شماره ۱۰۲۱۳-۱۰۲۳۰؛ طوسی، الغیبة، صص۱۱۲-۱۱۳</ref>

*روایاتی در سده‌های نخستین رواج داشته، مبنی بر اینکه ابن مسعود ابتدا در کتاب خدا و [[سنت]] نبوی به دنبال حکم فقهی بوده و در صورت یافت نشدن حکم در آنها، رأی خود را به کار می‌گرفته است. البته افزوده شده که وی رأی خود را همیشه صواب نمی‌دانسته و امکان خطا را در مد نظر داشته است.<ref>ر.ک:ابن قتیبه، ص۲۱؛ ابن قیم، ج۱، ص۶۳</ref>

* ابن مسعود به عنوان یکی از بزرگان [[صحابه]] شناخته شده و در آثار محدثان بزرگ ایشان می‌توان ذیل عنوان «‌فضائل عبدالله بن مسعود‌» روایات زیادی را در مدح او ملاحظه کرد.<ref>ر.ک:بخاری، ج۲، ص۳۰۷؛ مسلم، ج۴، صص۱۹۱۰- ۱۹۱۴؛ ترمذی، ج۵۴، صص۶۷۲ -۶۷۴؛ ابن ماجه، ج۱، ص۴۹؛ حاکم نیشابوری، ج۳، صص۳۱۲-۳۲۰</ref>

*برخی متکلمان از مذاهب مختلف با طرح مسأله کتک خوردن ابن مسعود توسط [[عثمان بن عفان|عثمان]]، او را مورد انتقاد قرار داده‌اند که نسبت به شخصیتی همچون ابن مسعود رفتاری ناشایست داشته است. از آن جمله می‌توان [[ابراهیم نظّام]] و [[ابوجعفر اسکافی]] از [[معتزله]]، [[ابوالقاسم کوفی]]، [[سید مرتضی|سیدمرتضی]] و صاحب الایضاح از امامیه و [[ابویعقوب یوسف ورجلانی]] از [[اباضیه|اباضیه]] را نام برد.<ref>ر.ک: شهرستانی، ج۱، ص۵۹؛ اسکافی، ص۲۲، جاهای مختلف؛ ابوالقاسم کوفی،ص ۶۱؛ سید مرتضی، ج۴، صص۲۷۹-۲۸۶؛ الایضاح، صص۲۶- ۲۸؛ شماخی، ج۱، صص۳۴، ۳۷</ref>

*برخی از افراطیان [[معتزله|معتزله]] چون [[ابراهیم نظّام]] و [[ضرار بن عمرو]] در امانت ابن مسعود در نقل از [[پیامبر(ص) |پیامبر(ص)]] تردید نموده‌اند. نظّام پاره‌ای از روایات او را انکار نموده و ضرار بن عمرو مصحف و قرائت وی را مورد حمله قرار داده است.<ref>ر.ک:اشعری، ص۱۰۵</ref>

ابن مسعود همواره به عنوان یکی از بزرگان [[صحابه]] مورد احترام شیعیان بوده است. تنها از متقدمان [[فضل بن شاذان نیشابوری|فضل بن شاذان نیشابوری]] از این جهت که وی با خلفا رابطه‌ای دوستانه داشته، او را مورد نکوهش قرار داده است، <ref>ر.ک:طوسی، اختیار، ص۳۸</ref> اما در بسیاری از آثار [[امامیه]] روایت ابن مسعود مورد توجه قرار گرفته و به ویژه احادیثی در تأیید فضایل [[اهل بیت(ع) |اهل بیت(ع)]] و مسائل مربوط به [[امامت]] از او نقل شده است، به عنوان نمونه حدیث مشهور «‌[[نقباء اثناعشر]]‌» را باید یاد کرد که در آثار امامیه بسیار مورد توجه قرار گرفته و در اثبات امامت [[امامان شیعه|۱۲ امام]](ع) بدان استناد شده است.<ref>ر.ک:ابن بابویه، الخصال، صص۴۶۶- ۴۶۸، کمال الدین، صص۲۷۰-۲۷۱، ۲۷۹؛ نعمانی، صص۶۳، ۷۴- ۷۵؛ خزاز، صص۲۳-۲۷</ref> حتی گاهی در روایات امامیه احادیثی به چشم می‌خورد که نشان دهنده [[تشیع]] ابن مسعود است.<ref>ر.ک:استرآبادی، ج۲، صص۶۱۰ -۶۱۲</ref>

* [[محمد بن محبوب |ابوعبدالله محمد بن محبوب]] و [[ابن سلام]] از عالمان مشهور اباضی در سده ۳ق، ابن مسعود را در شمار اصحابی آورده‌اند که [[اباضیه]] تعالیم خود را از آنان گرفته‌اند.<ref>ر.ک:کندی، ج۱، ص۶۴؛ ابن سلام، صص۷۵-۷۶</ref>

* ابن آدم، یحیی، الخراج، به کوشش احمد محمد شاکر، قاهره، ۱۳۴۷ق / ۱۹۲۸م.

* ابن ابی الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغة، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۷۸-۱۳۸۴ق.

* ابن ابی داوود، عبدالله، المصاحف، قاهره، ۱۳۵۵ق /۱۹۳۶م.

* ابن اثیر، علی، اسد الغابة، قاهره، ۱۲۸۰ق.

* ابن اثیر، الکامل؛ ابن اسحاق، محمد، السیر و المغازی، به کوشش سهیل زکار، دمشق، ۱۳۹۸ق /۱۹۷۸م.

* ابن بابویه، محمد، الخصال، به کوشش علی اکبر غفاری، قم، ۱۴۰۳ق /۱۳۶۲ش.

* ابن بابویه، عیون اخبار الرضا، نجف، ۱۳۹۰ق /۱۹۷۰م.

* ابن بابویه، کمال الدین، به کوشش علی اکبر غفاری، تهران، ۱۳۹۰ق.

* ابن جزری، محمد، غایة النهایة، به کوشش گ. برگشترسر، قاهره، ۱۳۵۱ق /۱۹۳۲م.

* ابن حجر عسقلانی، احمد، الاصابة، قاهره، ۱۳۲۸ق.

* ابن حجر عسقلانی، تهذیب التهذیب، حیدرآباد دکن، ۱۳۲۶ق.

* ابن خالویه، حسین، مختصر فی شواذ القرآن، به کوشش گ. برگشترسر، قاهره، ۱۹۳۴م.

* ابن سعد، محمد، الطبقات الکبیر، به کوشش زاخاو و دیگران، لیدن، ۱۹۰۴- ۱۹۱۸م.

* ابن سلاّم اباضی، بدءالاسلام، به کوشش ورنر شوارتس و سالم بن یعقوب، ویسبادن، ۱۴۰۶ق /۱۹۸۶م.

* ابن شبه، عمر، تاریخ المدینة المنورة، به کوشش فهیم محمد شلتوت، حجاز، ۱۳۹۹ق /۱۹۷۹م.

* ابن عبدالبر، یوسف، الاستیعاب، به کوشش علی محمد بجاوی، قاهره، ۱۳۸۰ق /۱۹۶۰م.

* ابن عبدالبر، أبو عمر یوسف بن عبد الله بن محمد بن عبد البر (م ۴۶۳)،الاستیعاب فی معرفة الأصحاب، تحقیق علی محمد البجاوی، بیروت،‌دار الجیل، ط الأولی، ۱۴۱۲.

* ابن عبدربه، احمد، العقد الفرید، به کوشش احمد امین و دیگران، قاهره، ۱۹۴۰-۱۹۵۳م.

* ابن عساکر، علی، تاریخ مدینة دمشق، به کوشش سکینه شهابی، دمشق، ۱۴۰۶ق / ۱۹۸۶م.

* ابن قتیبه، عبدالله، تأویل مختلف الحدیث، به کوشش محمد زهری نجار، بیروت، دارالجلیل؛ ابن قیم جوزیه، محمد، اعلام الموقعین، به کوشش طه عبدالرئوف سعد، بیروت، ۱۹۷۳م.

* ابن ماجه، محمد، سنن، به کوشش محمد فؤاد عبدالباقی، قاهره، ۱۹۵۲-۱۹۵۳م.

* ابن مجاهد، احمد، السبعة فی القراءات، به کوشش شوقی ضیف، قاهره، ۱۳۷۲ق.

* ابن مهران، احمد، المبسوط، به کوشش سبیع حمزه حاکمی، دمشق، ۱۴۰۷ق /۱۹۸۶م.

* ابن ندیم، الفهرست؛ ابن هشام، عبدالملک، السیرة النبویة، به کوشش ابراهیم ابیاری و دیگران، قاهره، ۱۳۷۵ق /۱۹۵۵م.

* ابواسحاق شیرازی، ابراهیم، طبقات الفقهاء، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۴۰۱ق /۱۹۸۱م.

* ابوداوود، سلیمان، سنن، به کوشش محمد محیی الدین، عبدالحمید، قاهره، داراحیاء السنة النبویة؛ ابوعمرودانی، عثمان، التیسیر، به کوشش اوتوپرتسل، استانبول، ۱۹۳۰م.

* ابوالقاسم کوفی، علی، الاستغاثة، قم، دارالکتب العلمیة؛ ابونعیم اصفهانی، احمد، حلیة الاولیاء، قاهره، ۱۳۵۱ق /۱۹۳۲م.

* احمد بن حنبل، مسند، قاهره، ۱۳۱۳ق.

* ارنؤوط، شعیب و حسین اسد، حاشیه بر سیراعلام النبلاء ذهبی، بیروت، ۱۴۰۵ق.

* استرآبادی، علی، تأویل الا¸یات الظاهرة، به کوشش محمد باقر موحد ابطحی، قم، ۱۳۶۶ش.

* اسفراینی، طاهر، التبصیر فی الدین، به کوشش کمال یوسف حوت، بیروت، ۱۴۰۳ق /۱۹۸۳م.

* اسکافی، محمد، المعیار و الموازنة، به کوشش محمدباقر محمودی، بیروت، ۱۴۰۲ق /۱۹۸۱م.

* اشعری، علی، مقالات الاسلامیین، به کوشش هلموت ریتر، ویسبادن، ۱۴۰۰ق /۱۹۸۰م.

* بخاری، محمد، صحیح، بولاق، ۱۳۱۵ق؛ بسوی، یعقوب، المعرفة و التاریخ، به کوشش اکرم ضیاءعمری، بغداد، ۱۹۷۵م.

* بغدادی، عبدالقاهر بن طاهر، الفرق بین الفرق، به کوشش محمد زاهد کوثری، قاهره، ۱۳۶۷ق /۱۹۴۸م.

* بلاذری، احمد، انساب الاشراف، ج۱، به کوشش محمد حمیدالله، قاهره، ۱۹۵۹م.

* بلاذری، همان، ج۵، به کوشش گویتین، بیت المقدس، ۱۹۳۶م؛ همو، فتوح البلدان، به کوشش دخویه، لیدن، ۱۸۶۶م.

* ترمذی، محمد، سنن، به کوشش ابراهیم عطوة عوض، قاهره، ۱۳۸۱ق.

* جصّاص، احمد، احکام القرآن، به کوشش محمد صادق قمحاوی، بیروت، ۱۴۰۵ق.

* جلودی، عبدالعزیز، «‌ما نزل من القرآن »، به کوشش احمد پاکتچی، تراثنا، قم، ۱۴۱۲ق، شم ۲۴.

* خزاز، علی، کفایة الاثر، قم، ۱۴۰۱ق؛ خطیب بغدادی، احمد، تاریخ بغداد، قاهره، ۱۳۴۹ق.

* خزاز، تقیید العلم، به کوشش یوسف عش، داراحیاء السنة النبویة، ۱۹۷۴م.

* خزاز، شرف اصحاب الحدیث، به کوشش محمد سعید خطیب اوغلی، آنکارا، ۱۹۷۱م.

* خلیفة بن خیاط، تاریخ، به کوشش سهیل زکار، دمشق، ۱۹۶۸م.

* دارمی، عبدالله، سنن، دمشق، ۱۳۴۹ق؛ درجینی، احمد، طبقات المشایخ بالمغرب، به کوشش ابراهیم طلای، قسنطینه، ۱۳۹۴ق /۱۹۷۴م.

* ذهبی، محمد، سیراعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط و اکرم بوشی، بیروت ۱۴۰۴ق /۱۹۸۶م.

* رودانی، محمد، صلة الخلف، به کوشش محمد حجی، بیروت، ۱۴۰۸ق /۱۹۸۸م.

* زمخشری، محمود، الکشاف، قاهره، ۱۳۶۶ق /۱۹۴۷م؛ سبکی، عبدالوهاب، طبقات الشافعیة الکبری، به کوشش عبدالفتاح محمد حلو و محمود محمد طناحی، قاهره، ۱۳۸۵ق /۱۹۶۶م.

* سرخسی، شمس الدین، المبسوط، به کوشش خلیل میس، بیوت، ۱۴۰۰ق /۱۹۸۰م.

* سید مرتضی، علی، الشافی فی الامامة، به کوشش عبدالزهراء حسینی، تهران، ۱۴۰۷ق /۱۹۸۷م.

* سیوطی، الاتقان فی علوم القرآن، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۸۷ق /۱۹۶۷م.

* شماخی، احمد، السیر، به کوشش احمد سیایی، مسقط، ۱۴۰۷ق /۱۹۸۷م.

* شهرستانی، محمد، الملل و النحل، به کوشش محمد بن فتح الله بدران، قاهره، ۱۳۷۵ق /۱۹۵۶م.

* طبرانی، سلیمان، المعجم الکبیر، به کوشش حمدی عبدالحمید سلفی، بغداد، وزارة الاوقاف؛

* طوسی، محمد، اختیار معرفة الرجال، به کوشش حسن مصطفوی، مشهد، ۱۳۴۸ش.

* طوسی، الغیبة، نجف، ۱۳۸۵ق؛ ظاهریه، خطی (حدیث)؛ عروة بن زبیر، مغازی رسول الله(ص)، به کوشش محمد مصطفی اعظمی، ریاض، ۱۴۰۱ق /۱۹۸۱م.

* فراء، یحیی، معانی القرآن، به کوشش احد یوسف نجاتی و محمدعلی نجار، قاهره، ۱۹۷۲م.

* کلبی، هشام، جمهرة النسب، به کوشش ناجی حسن، بیروت، ۱۴۰۷ق /۱۹۸۶م.

* کندی، محمد، بیان الشرع، به کوشش عبدالحفیظ شلبی، مسقط، ۱۴۰۲ق /۱۹۸۲م.

* «‌المبانی »،، مقدمتان فی علوم القرآن، به کوشش آرتور جفری، قاهره، ۱۹۵۴م.

* مرغینانی، علی، «‌الهدایة »، همراه فتح القدیر، قاهره، ۱۳۱۹ق.

* مسلم بن حجاج، صحیح، به کوشش محمد فؤاد عبدالباقی، قاهره، ۱۹۵۵م.

* مقدسی، محمد، احسن التقاسیم، به کوشش دخویه، لیدن، ۱۹۰۶م؛ مقدسی، یوسف، عقدالدرر، به کوشش عبدالفتاح محمدحلو، قاهره، ۱۳۹۹ق /۱۹۷۹م.

* نسائی، احمد، سنن، قاهره، ۱۳۴۸ق؛ نعمانی، محمد، الغیبة، بیروت، ۱۴۰۳ق /۱۹۸۳م.

* نووی، محیی الدین، تهذیب الاسماء و اللغات، قاهره، ادارة الطباعة المنیریة.

* واقدی، محمد، المغازی، به کوشش مارسدن جونز، لندن، ۱۹۶۶م.

[[fa:عبدالله بن مسعود]]