صارف:Mohsin/تختہ مشق 2
جمهوری اسلامی نوعی نظام حکومتیِ مبتنی بر دو عنصر مردم و اسلام است. طرفداران این نوع نظام سیاسی شکل این حکومت را جمهوری و محتوای آن را اسلامی تلقی می‌کنند. آنان جمهوری اسلامی را به‌معنای دخالت‌دادن خواست و اراده مردم در حکومت‌داری، در چهارچوب قوانین اسلام به شمار می‌آورند. سید علی خامنه‌ای، رهبر دوم جمهوری اسلامی ایران، در تحلیل جمهوری اسلامی، از عبارت مردم‌سالاری دینی بهره می‌برد که به‌معنای دخالت و تأثیر مردم در تمام شئون حاکمیت، در چهارچوب ضوابط اسلامی است.
به‌عقیده برخی، جمهوری اسلامی با حق حاکمیت مردم سازگار نیست؛ زیرا در جمهوری اسلامی، باید به قوانین اسلام پایبند بود، هرچند با خواست مردم مخالف باشد. مرتضی مطهری، اندیشمند دینی، به این اشکال چنین پاسخ داده که معنای دموکراسی این نیست که هرکسی مکتب خود را داشته باشد. بنابراین اگر مردم یک جامعه، با پذیرش محتوای یک مکتب، خواستار اجرای آن در جامعه باشند، با تحقق آن مکتب، دموکراسی هم محقق می‌شود.
در برخی از کشورهای مسلمان مانند ایران، پاکستان و موریتانی نظام سیاسی جمهوری اسلامی برقرار است.
معرفی و جایگاه
«جمهوری اسلامی» نوعی ساختار سیاسی اِعمال حاکمیتِ مبتنی بر دو عنصر جمهوریت و اسلامیت است.[1] حکومت جمهوری حکومتی تعریف می‌شود که رئیس آن از جانب مردم کشور، برای مدتی محدود انتخاب می‌شود.[2] امام خمینی (۱۲۸۱-۱۳۶۸ش)، بنیان‌گذار جمهوری اسلامی ایران و مرتضی مطهری (درگذشت: ۱۳۵۸ش)، اندیشمند شیعه، جمهوری اسلامی را نظامی می‌دانند که شکل و قالب آن جمهوری و محتوای آن برآمده از اسلام است.[3]
سید محمد بهشتی (درگذشت: ۱۳۶۰ش) نظام‌های سیاسیِ جمهوریِ موجود در دنیا را به دو دسته تقسیم کرده است: دسته نخست نظام‌هایی هستند که تنها بر یک اصل استوار هستند و آن آرای مردم است. این نظام‌ها نظام‌های دموکراتیکی هستند که مبتنی ایدئولوژی خاصی نیستند. دسته دوم نظام‌هایی هستند که مبتنی بر ایدئولوژی خاصی هستند. در این نوع نظام‌ها، خواست و نظر مردم در چهارچوب آن ایدئولوژیِ پذیرفتهٔ مردم معنا پیدا می‌کند. جمهوری اسلامی از این سنخ نظام‌هاست.[4]
سازگاری اسلامی‌بودن حکومت با حق حاکمیت مردم
برخی این اشکال را مطرح کرده‌اند که مفهوم «جمهوری اسلامی» با حق حاکمیت مردم در تعارض است؛ چون در جمهوری اسلامی، لزوماً قوانین و اصول اسلاامی را باید پذیرفت؛ اما در دموکراسی، مردم باید حق انتخاب سرنوشتشان را داشته باشند. مرتضی مطهری، اندیشمند دینی، در پاسخ به این اشکال می‌گوید دموکراسی به این معنا نیست که هرکسی مکتب خود را داشته باشد. اگر مردم یک جامعه، با پذیرش محتوای یک مکتب، خواستار اجرای آن در جامعه باشند، خواست جمهور با تحقق آن مکتب محقق می‌شود.[5] سید علی خامنه‌ای دومین رهبر جمهوری اسلامی ایران هم، در تشریح این ساختار سیاسی، آن را تحققِ هم‌زمانِ اراده مردم در امور سیاسی و قوانین اسلام تلقی کرده و از آن با عنوان مردم‌سالاری دینی یاد کرده است.[6]
کشورهایی که نظام جمهوری اسلامی دارند
جمهوری اسلامی، به عنوان یکی از انواع حکومت جمهوری در ادبیات سیاسی جهان، در قرن بیستم میلادی، مطرح و نظام سیاسی حاکم بر چند کشور معرفی شد: جمهوری اسلامی ترکستان شرقی را نخستین حکومت با این نام معرفی کرده‌اند. این حکومت، در دهه ۱۹۳۰م، در منطقهٔ غربی چین در شهر کاشغر به‌وسیله نهضت اسلامی ترکستان شرقی تشکیل شد که البته دوامی نداشت.[7] در ۲۸ نوامبر ۱۹۶۰م، پس از استقلال موریتانی از فرانسه، نظام رسمی حاکم بر این کشور جمهوری اسلامی اعلام شد.[8]
سال ۱۹۷۳م هم در قانون اساسی پاکستان، نظام سیاسی جمهوری اسلامی، به‌عنوان رژیم حاکم بر این کشور معرفی شد و برای تطبیق قوانین با اسلام، «شورای عقاید و احکام اسلامی» در قانون اساسی مندرج شد.[9] پس از انقلاب اسلامی ایران، به پیشنهاد امام خمینی و با همه‌پرسی عمومی از مردم، در ۱۲ فروردین ۱۳۵۸ش، جمهوری اسلامی به‌عنوان نظام سیاسی حاکم بر ایران انتخاب شد.[10] در کشورهای افغانستان[11] و کشور آفریقایی گامبیا[12] نیز زمانی، جمهوری اسلامی وجود داشته است.
پانویس
صفحہ سانچہ:پانوشت/styles.css میں کوئی مواد نہیں ہے۔
- ↑ مطهری، مجموعه آثار، ۱۳۸۴ش، ج۲۴، ص۳۲۹-۳۳۰.
- ↑ «معنی "جمهوری" در "لغت‌نامۀ دهخدا"»، موسسه لغت‌نامه دهخدا.
- ↑ خمینی، صحیفه امام، ۱۳۷۸ش، ج۵، ص۳۹۸؛ مطهری، مجموعه آثار، ۱۳۸۴ش، ج۲۴، ص۳۲۹-۳۳۰.
- ↑ حسینی بهشتی، صورت مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، ۱۳۶۴ش، ج۱، ص۳۸۰.
- ↑ مطهری، مجموعه آثار، ۱۳۸۴ش، ج۲۴، ص۳۳۰-۳۳۱.
- ↑ خامنه‌ای، «سخنرانی تلویزیونی به مناسبت سی‌ودومین سالگرد رحلت امام خمینی (رحمه‌الله)»؛ «بیانات در دیدار اعضای مجلس خبرگان رهبری».
- ↑ گلادنی، «کاشغر، دروازه غربی چین»، ص۱۳۳؛ «نگاهی به تاریخ تمدن و فرهنگ اویغورها و ترکستان شرقی»، خبرگزاری آناتولی.
- ↑ «درباره مورتانی، اطلاعات کلی»، سایت سفارت جمهوری اسلامی ایران نکشوت.
- ↑ اسعدی، جهان اسلام، ۱۳۶۶ش، ج۲، ص۱۳۷.
- ↑ امام خمینی، صحیفه امام، ۱۳۷۸ش، ج۳، ص۴۸۶؛ روزها و رویدادها، ۱۳۷۸ش، ج۱، ص۸۱
- ↑ بهمنی قاجار، شیعیان افغانستان؛ روابط، جایگاه، جریان‌ها و احزاب، ۱۳۹۲ش، ص۴۳و۴۴.
- ↑ «گامبیا، جمهوری اسلامی شد»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.
منابع
- اسعدی، مرتضی، جهان اسلام، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، ۱۳۶۶ش.
- امام خمینی، روح‌الله، صحیفه امام، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۷۸ش.
- بهمنی قاجار، محمدعلی، جایگاه سیاسی و اجتماعی شیعیان در افغانستان، تهران، موسسه مطالعات اندیشه‌سازان نور، ۱۳۹۲ش.
- «تاریخچه قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران»، موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، تاریخ بازدید ۴ فروردین ۱۴۰۳ش.
- حسینی بهشتی، سید محمد، صورت مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران، اداره امور فرهنگی و روابط عمومی مجلش شورای اسلامی، ۱۳۶۴ش.
- خامنه‌ای، سیدعلی، «بیانات در دیدار اعضای مجلس خبرگان رهبری»، تاریخ درج مطلب ۱۸ اسفند ۱۳۹۰ش، تاریخ بازدید ۱۷ فروردین ۱۴۰۳ش.
- خامنه‌ای، سیدعلی، «سخنرانی تلویزیونی به مناسبت سی‌ودومین سالگرد رحلت امام خمینی (رحمه‌الله)»؛ تاریخ درج مطلب ۱۴ خرداد ۱۴۰۰ش، تاریخ بازدید ۱۷ فروردین ۱۴۰۳ش.
- «درباره مورتانی، اطلاعات کلی»، سایت سفارت جمهوری اسلامی ایران نکشوت، تاریخ بازدید ۴ فروردین ۱۴۰۳ش.
- روزها و رویدادها، تهیه و تنظیم دفتر عقیدتی سیاسی فرماندهی معظم کل قوا، تهران، نشر رامین، ۱۳۷۸ش.
- گلادنی، دروسی، «کاشغر، دروازه غربی چین»، ترجمه محسن جعفری مذهب، مجله فرهنگی هنری بخارا، شماره۳۶، خرداد۱۳۸۳ش.
- مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، تهران، صدرا، ۱۳۸۴ش.
- «معنی "جمهوری" در "لغت‌نامۀ دهخدا"»، موسسه لغت‌نامه دهخدا، تاریخ بازدید ۴ فروردین ۱۴۰۳ش.
- «نگاهی به تاریخ تمدن و فرهنگ اویغورها و ترکستان شرقی»، خبرگزاری آناتولی، تاریخ درج مطلب ۱۶ ژانویه ۲۰۲۱م، تاریخ بازدید ۱۹ مارس ۲۰۲۴م.