صارف:Hakimi/تختہ مشق
سلطنت خداداد میسور دولتی که در قرن ۱۸ میلادی توسط پدر سلطان تیپو؛ حیدر علی خان بهادر در جنوب هندوستان تشکیل شد. زمانی که سلطه مغولها از شبه قاره هند رو به افول شد ایالتهای مختلفی اعلام استقلال کردند و دولت مستقل تشکیل دادند. مناطقی را بریتانیا تحت سلطه خود در آورد. حیدرعلی نیز راجای میسور را برکنار کرد و دولت خود تشکیل داد و اسم آن را سلطنت خداداد میسور گذاشت. سلطنت خداداد میسور با استعمار بریتانیا به مبارزه پرداخت. بعد از حیدرعلی پسرش سلطان تیپو حاکم این دولت شد. بعد از کشته شدن تیپو میسور تحت سلطه انگلیسیها قرار گرفت و جنرال بریتانیا بر سر نعش تیپو گفت: «از این به بعد هندوستان مال ماست» با کشته شدن سلطان تیپو دولت میسور نیز به پایان رسید.
اهمیت و تاریخچه
سلطنت خداداد میسور با افول مغولها، در سال ۱۷۶۱م در جنوب هندوستان وجود آمد.[1] مغولها از سال ۱۵۰۰م تا سال ۱۷۰۰م مغولها در شبه قاره حاکم بودند.[2] در سال ۱۷۰۷م بعد از مرگ اورنگزیب حاکم مغولها سلطنت مغولها ضعیف شد و ریاستهای مختلفی اعلام استقلال کردند.[3] انگلیس و فرانسه هم در شبه قاره مناطقی بجز میسور، تحت سلطه خود در آوردند.[4] زمانی که مناطق مختلف با یکدیگر درگیر شدند و دولتهای کوچکی تشکیل دادند حیدرعلی خان، مؤسس سلطنت خداداد میسور نیز مطرح شد.[5] در سال ۱۱۷۱ق حیدرعلی بعد از کنار گذاشتن راجا، میسور را تحت سلطه خود درآورد.[6] بعد از این که به قدرت رسید از اختلافات مناطق مختلف استفاده کرده دولت خود را توسعه داد و مناطقی همچون «صوبه سرا»، «بالاپور»، «بدنور» و برخی مناطق دیگر را تحت سلطنت خود درآورد.[7]جغرافیای حاکمیت میسور تا به ۸۰ هزار میل مربع گسترش یافت.[8] میسور شهری است در ایالت کرناتاک که آن زمان پایتخت مملکت خداداد بوده است.[9] بعد از این که اسم «بدنور» را به «حیدرنگر» تغییر داد و پایتخت حکومت خود را نیز قرار داد و سکهای با نام خود زد.[10]
علل زوال سلطنت خداداد میسور
علل زوال سلطنت خداداد میسور را رحمدلی تیپو سلطان ذکر کردهاند. همچنین خیانت وزرا و زیردستان بویژه نخست وزیر وی میرصادق، رئیس ارتش وی میرمعین الدین(دایی و پدر زن تیپو) و چند تن دیگر ذکر شده است.سانچہ:نیاز منبع
دولتهای هم مرز با سلطنت میسور
مراهاتا
مراهاتا یک قبیله هندو بوده که شغل کشاورزی داشته است. در نظام شاهی احمد نگر و عادلشاهی بیجاپور خدمت میکرد.[11] زمانی که دولت اسلامی سلطنت خداداد میسور بوجود آمد آنها احساس خطر کردند و بهمین سبب با انگلیسیها همدست شدند و با سلطنت خداداد هم با انگلیسیها و هم مستقل چندین بار جنگیدند. در سلسله جنگهای میسور با انگلیسی که جنگ اول و سوم با انگلیسیها متحد بودند.[12]
نظام دکن
به نظام دکن، مملکت آصفیه یا سلطنت حیدرآباد نیز گفته میشود. حاکم مغول اورنگزیب به مناطق مختلف مسلمان بویژه نظام شاهی احمدنگر،عالشاهی بیجاپور و بریدشاهی بیدر اینها را بنام دکن یک ایالت درست کرد.[13] بعد از درگذشت اورنگزیب، استاندار قمرالدین معروف به نظام الملک در سال ۱۷۲۴م استقلال دکن را اعلام کرد و حیدرآباد را پایتخت دولت خود قرار داد. و این دولت مملکت آصفیه نامیده شد. البته با وجود استقلال یک نوع سلطهی مغولها را نیز پذیرفته بودند.[14] بعد از مرگ نظام الملک، این منطقه بین مراهاتا و نظام دکن دست به دست شد. زمانی که سلطنت خداداد میسور به وجود آمد، نظام دکن احساس خطر کرد و همدست با انگلیسیها شد. چهار جنگی که سلطنت خداداد با انگلیسیها جنگید در سه جنگ نظام دکن همدست با کمپانی شرق بود.[15]
نواب ارکات
دولت دیگری که در همسایگی سلطنت خداداد بود، حکومت میسور کے آس پاس نواب محمد علی کی حکومت بھی تھی جسے نواب کرناٹک اور بھی کہتے ہیں۔ سترہویں صدی عیسوی میں مغلوں نے اس علاقے کو فتح کر کے اس کا نام کرناٹک رکھا جو اس زمانے میں سرا کے مقابلے میں ایک پورا صوبہ تھا۔ سنہ 1711ء تک سرا اور ارکاٹ کا ایک ہی گورنر ہوا کرتا تھا لیکن اس کے دونوں کے الگ الگ گورنر مقرر ہوئے۔ لیکن سعادت اللہ خان نے دکن کے نظام الملک کی مدد سے دوبارہ سرا کی گورنری پر بھی قبضہ کرلیا۔ سنہ 1743ء میں انوار الدین نے ارکاٹ سلطنت پر قبضہ کیا لیکن سنہ 1749ء میں وہ مارا گیا اور اس کا بیٹا محمد علی حکومت کا دعویدار نکلا اور ایسٹ انڈیا کمپنی کی مدد کی امید سے ایک بڑا علاقہ محمد علی نے انگریزوں کے قبضے میں دیدیا اور یوں یہ نواب بھی ہمیشہ کے لئے انگریزوں کا حلیف بن گیا اور سلطنت خداداد کے خلاف انگریزوں کی جنگوں میں بالواسطہ شریک رہا۔
میسور کی وجہ تسمیہ
اسم قدیمی میسور مهیش کنورو بوده. واژهای سانسکرت که معناش شهر گاو میش است. برخی معتقداند که در قدیم گاومیش در اینجا زیاده بوده است و بعدها این لفظ تغییر شکل داده و به شکل میسور در آمده است.[16] در عصر کنونی میسور در هندوستان ایالت نیست بلکه یک بخش است.[17] یک چهارم جمعیت این شهر را مسلمانان تشکیل میدهند.[18]
اسلام در میسور
گفته میشود که در قرن اول قمری اسلام توسط تجار حجاز و یمن به میسور رسیده است.[19] در آن زمان حاکم آنجا شخصی بنام وجی نگر آدم متعصب و ظالمی بود و همه مسلمانان دست به یکی کردند و در سال ۱۵۶۵م وی را شکست دادند.[20] در سال ۱۶۸۷م این منطقه زیر سلطه حاکم مغول آمد.[21]
وضع میسور در زمان قیام سلطنت خداداد
در سال ۱۷۶۱م زمانیکه حیدرعلی خان حکومت میسور را به دست گرفت، میسور ۳۳ قریه و روستا را شامل میشد. و به سلطنت مغولیه باج میداند. اختلاف طبقاتی شدیدی حاکم بود. زنان هندو خرید و فروش میشدند. در مندرها انسانها قربانی میشدند. زنان نیمه برهنه بودند. یک زن هندو چهار شوهر داشته. و مسلمان نیز خیلی از خرافات و بدعاتها مصون نمانده بودند. تشخیص هندو و مسلمان سخت بود.[22]
حوالہ جات
- ↑ ندوی، الیاس، سیرت ٹیپو سلطان، 1420ھ، 1999ء، ص58
- ↑ ندوی، الیاس، سیرت تیپو سلطان، ۱۴۲۰ق، ۱۹۹۹م، ص۵۸ تا ۶۲
- ↑ ندوی، الیاس، سیرت تیپو سلطان، ۱۴۲۰ق، ۱۹۹۹م، ص۵۸ تا ۶۲
- ↑ ندوی، الیاس، سیرت ٹیپو سلطان، 1420ھ، 1999ء، ص 58 تا62
- ↑ ساموئل سٹرنڈبرگ، ٹیپو سلطان(شیر میسور)، مترجم: محمد زاہد ملک، ص26۔
- ↑ کرمانی، نشان حیدری تاریخ ٹیپو سلطان، ترجمہ محمود احمد فاروقی، 1960ء ص75
- ↑ نگاه کنید: کرمانی، نشان حیدری تاریخ ٹیپو سلطان، ترجمہ محمود احمد فاروقی، 1960ء ص78-96
- ↑ حسنی ندوی، ٹیپو سلطان شہید ایک تاریخ ساز قائد، 1433ھ ص23۔
- ↑ کریمی ندوی، چند ایام ٹیپو سلطان کے ریار میں،2017ء، ص23۔
- ↑ کرمانی، نشان حیدری تاریخ ٹیپو سلطان، ترجمہ محمود احمد فاروقی، 1960ء ص264
- ↑ ندوی، الیاس، سیرت تیپو سلطان، ۱۴۲۰ق، ۱۹۹۹م، ص۶۴
- ↑ ندوی، الیاس، سیرت ٹیپو سلطان، 1420ھ، 1999ء، ص65 تا66
- ↑ ندوی، الیاس، سیرت ٹیپو سلطان، 1420ھ، 1999ء، ص65 تا66
- ↑ ندوی، الیاس، سیرت ٹیپو سلطان، 1420ھ، 1999ء، ص65 تا66
- ↑ ندوی، سیرت ٹیپو سلطان،1420ھ، ص-68-66۔
- ↑ ندوی، سیرت ٹیپو سلطان،1420ھ، ص72۔
- ↑ ندوی، سیرت ٹیپو سلطان،1420ھ، ص72۔
- ↑ ندوی، سیرت ٹیپو سلطان،1420ھ، ص72۔
- ↑ ندوی، سیرت ٹیپو سلطان،1420ھ، ص75۔
- ↑ ندوی، سیرت ٹیپو سلطان،1420ھ، ص76-83۔
- ↑ ندوی، سیرت ٹیپو سلطان،1420ھ، ص84۔
- ↑ ندوی، سیرت ٹیپو سلطان،1420ھ، ص84-85۔
مآخذ
- ساموئل سٹرنڈبرگ،Tipu Sultan (The Tiger of Mysore) ٹیپو سلطان(شیر میسور) ، مترجم: محمد زاہد ملک، علم و عرفان پبلشرز لاہور، بی تا۔
- سید محمد واضح رشید حسنی ندوی، ٹیپو سلطان شہید ایک تاریخ ساز قائد، مجلس تحقیقات و نشریات اسلام لکھنو، 1433ھ2011ء.
- سید میر حسین علی کرمانی، نشان حیدری تاریخ ٹیپو سلطان، ترجمہ محمود احمد فاروقی، 1960ء
- ندوی، الیاس، سیرت ٹیپو سلطان، کاکوری آفسٹ پریس لکھنؤ 1420ھ، 1999ء۔
- کریمی ندوی، چند ایام ٹیپو سلطان کے ریار میں، الاسلام اکیڈمی کرناٹک، سنہ 2017۔