"نیابت خاصہ" کے نسخوں کے درمیان فرق

'''نیابت خاصه''' به معنای جانشینی شخصی از سوی [[امامت|امام]] برای برقراری ارتباط مردم با او در مواردی که ارتباط مستقیم مردم با وی ممکن نیست. در این شرایط امام، افراد خاصی را به عنوان نایب خود قرار می‌دهد. امام باید شخصا نائبش را به مردم معرفی نموده یا نایب قبل از او،‌ نائب جدید را به مردم بشناساند. برخی مورخین نیابت را به معنای جانشینی مطلق گرفته‎اند و معتقدند تنها وکلای ا[[امام مهدی عجل الله تعالی فرجه|مام زمان (عج)]] در دوره [[غیبت صغری]] یا همان [[نواب اربعه]] به عنوان نائب خاص و جانشین مطلق محسوب می‎شدند. بر اساس این نظریه حتی برترین وکلای دوره حضور [[ائمه]] نیز قائم مقام مطلق و نائب خاص امام به شمار نمی‎آمدند زیرا ارتباط امام با مردم قطع نشده بود از این رو به آنها سفیر یا وکیل امام اطلاق می‎شد.

نائبان خاص امام زمان چهار نفر بودند: [[عثمان بن سعید]]، [[محمد بن عثمان]]، [[حسین بن روح نوبختی]] و [[علی بن محمد سمری‏]].

با شروع [[غیبت صغری]] چند نفر از یاران ائمه و [[شیعه|شیعیان]]، ادعای دروغین نیابت خاص خود از امام مهدی(ع) را مطرح کردند که نام برخی از آنان در یکی از [[توقیعات امام زمان (عج)]] که با هدف [[لعن]] و تبری از مدعیان دروغین صادر شده، آمده است. ادعای دروغین نیابت خاص، اختصاص به دوره غیبت صغری نداشته است بلکه در دوره [[غیبت کبری]] نیز افرادی ادعای [[باب الامام|بابیت]] و نیابت خاص از امام زمان را داشته‎اند.

==مفهوم شناسی نیابت خاصه==

نائب در اصطلاح به معنای جانشین و قائم مقام به کار رفته است.<ref>ابراهیم مصطفى و دیگران، معجم الوسیط، ص۹۶۱.</ref> بر اساس یک نظریه واژه نائب به معنای باب، جانشینی مطلق و تنها واسطه میان [[امام مهدی عجل الله تعالی فرجه|امام مهدی]] و شیعیان، مختص [[نواب اربعه]] در عصر [[غیبت صغری]] بوده است؛ برخلاف وکلای عصر حضور ائمه که به آنان نائب گفته نمی‎شد. زیرا با وجود معرفی افرادی به عنوان باب و وکیل، ائمه با شیعیان مرتبط بودند. از این رو برترین وکلای ائمه در عصر حضور نیز نائب، جانشین و قائم مقام مطلق به شمار نمی‎آمدند.<ref>جباری، سازمان وکالت و نقش آن در عصر ائمه(علهیم السلام)، ج۱، ص۴۰.</ref>

به کار بردن عنوان '''وکیل''' برای عثمان بن سعید در دوره امام حسن عسکری و عنوان '''نائب''' برای او در دوره امام زمان توسط [[قطب الدین راوندی]] محدث، مفسر، متکلم، [[فقیه]]، فیلسوف و مورخ شیعه در [[قرن ششم هجری قمری|قرن ششم هجری]] شاهدی بر این نظریه است.<ref>قطب راوندی، خرائج و الجرائح، ج۳، ص۱۱۱۴.</ref>   

{{اصلی| نواب اربعه}}

چهار نفر در دوره [[غیبت صغری]] به عنوان نایب خاص و سفیر [[امام زمان (عج)]] معرفی شدند. این افراد یکی پس از دیگری از طرف امام مهدی (ع) با وکلای ایشان در دورترین نقاط سرزمین اسلامی در تماس بوده، پیام‌ها و خواسته‏‌های شیعیان را به امام و جواب‌های امام را به آنان می‌رساندند.{{مدرک}}

[[عثمان بن سعید عمری]] نخستین نایب خاص امام دوازدهم بود.<ref>شیخ طوسی، الغیبه، ص۲۱۹ـ۲۲۳.</ref> پس از رحلت او در [[سال ۲۶۵ هجری قمری|سال ۲۶۵ق]] فرزندش [[محمد بن عثمان]] دومین نائب خاص امام به مردم معرفی شد. محمد بن عثمان چهل سال نیابت خاصه امام مهدی را برعهده داشت.<ref>شیخ طوسی، الغیبه، ص۲۱۹.</ref> [[حسین بن روح نوبختی]] و [[علی بن محمد سمری‏]] نائب سوم و چهارم امام زمان بودند که نیابت هر کدام از آنها به ترتیب ۲۱ سال و ۳ سال طول کشید.<ref>شیخ طوسی، الغیبه، ص۲۲۳.</ref> با پایان یافتن دوران غیبت صغری در [[سال ۳۲۹ هجری قمری |۳۲۹ق]] دوران نیابت خاصه نیز به اتمام رسید.

==مدعیان نیابت خاصه==

{{اصلی| مدعیان نیابت خاصه}}

در طول تاریخی برخی از اصحاب ائمه و دیگر شیعیان ادعای نیابت از [[امام زمان (عج)]] کردند که نام برخی از آنان در [[توقیع]] [[امام زمان (عج)]] که در آن مدعیان نیابت مورد [[لعن]] و طرد قرار گرفته‎اند آمده است.

محمد بن علی بن ابی العَزاقِر مشهور به [[شلمغانی]] از یاران [[امام حسن عسکری (ع)]] و از محدثان شیعی دوره غیبت صغری در بغداد، در توقیع امام زمان به   [[حسین بن روح نوبختى]] که با انگیزه لعن و طرد از مدعیان نیابت و وکالت و با هدف آگاهی شیعیان به منظور فاصله گرفتن از آنان صادر شده، به نام شلمغانی تصریح شده است.<ref>شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص۲۵۷.</ref>   

[[ابومحمد حسن شریعی]] از یاران امام حسن عسکری(ع) بوده است. شریعی اولین کسی است که ادعای نیابت نمود، مطالب نادرست به [[امامان شیعه]] نسبت داد و در حق آنان غلو نمود. نام او در یکی از [[توقیعات امام زمان (عج)]] که مشتمل بر لعن و بیزاری امام از مدعیان دروغین نیابت است آمده است.<ref>شیخ طوسی، الغیبة، ص۲۴۶.</ref>

[[محمد بن‌ نصیر نمیری]] از اصحاب امام ‌عسکری بوده و بعد از شریعی ادعای نیابت کرد. ادعای نیابت او موجب شد تا [[محمد بن عثمان عمری]] نائب خاص امام زمان وی را لعن کند و از او بیزاری جوید.<ref>شیخ طوسی، الغیبة، ص۲۴۷.</ref>

ابوطاهر [[محمد بن‌ علی‌ بن‌ بلال]] [[فقیه]]، متکلّم و محدّث شیعی، از اصحاب [[امام هادی(ع)]] و وکیل امام یازدهم بوده است. موقعیت علمی ابوطاهر تا حدی بوده که [[حسین بن روح نوبختى]] سفیر سوم امام زمان در برخی از مسائل کلامی به او رجوع می‎کرده و از شاگردان او به شمار می‎آمده است. علاوه بر او [[علی بن ابراهیم قمی]] نیز نزد وی شاگردی کرده است. او نیابت محمّد بن عثمان بن سعید را نپذیرفت و خود ادعای نیابت از امام کرد.<ref>محمد بن علی بن بلال، پایگاه اطلاع رسانی حوزه.</ref><ref>شیخ طوسی، الغیبة، ص۲۴۸.</ref>

===احمد بن هلال کرخی===  

{{اصلی|احمد بن هلال کرخی}}

[[احمد بن هلال کرخی]] معروف به عبرتایی از اصحاب امام دهم و یازدهم؛ شیخ طوسی وی را ضمن مدعیان نیابت آورده است.<ref>شیخ طوسی، کتاب الغیبة، نجف، المکتبة الادب الشرقیة، ص۲۴۸.</ref> او نیابت عثمان بن سعید را پذیرفت اما نیابت فرزندش محمد بن عثمان را انکار نمود. در توقیع امام زمان (عج) به حسین بن روح نوبختی، احمد بن هلال به سبب انکار نیابت محمد بن عثمان مورد لعن امام قرار گرفت.<ref>شیخ طوسی، کتاب الغیبة، نجف، المکتبة الادب الشرقیة، ص۲۴۸.</ref>در عین حال شیخ طوسی در [[فهرست طوسی|فهرست]] خود، وی را تنها در ردیف [[غالیان]] معرفی کرده است و اشاره‌ای به ادعای نیابت او نکرده است.<ref>شیخ طوسی، الفهرست، تصحیح و تعلیق: محمد صادق باقرالعلوم، نجف، المکتبة المرتضوية و مطبعتها، ص۳۶.</ref>نجاشی نیز معتقد است احمد بن هلال از سوی امام عسکری مورد مذمّت‎های فراوان قرار گرفت و مکاتباتی نیز بین او و امام عسکری انجام شده است.<ref>نجاشی، رجال، مؤسسة النشر الاسلامی التابعه لجامعة المدرسین بقم المشرفه‏، ۱۳۶۵ش، ص۸۳.</ref>

از مواردی که ادعای نیابت احمد بن هلال را تقویت می‌کند قرار گرفتن نام وی در کنار [[محمد بن نصیر نمیری|نمیری]]، [[ابومحمد حسن شریعی|شریعی]]، [[شلمغانی]] و [[محمد بن علی بن بلال|بلالی]] از مدعیان نیابت در یکی از توقیعات امام زمان است. اگرچه در این توقیع این افراد مورد مذمت امام قرار گرفتند ولی بر ادعای نیابت آنان تصریح نشده اما از آنجا که نمیری، شلمغانی، بلالی مدعی نیابت بودند از قرائن می‎توان به مدعی بودن احمد بن هلال نیز پی‌برد.<ref>شیخ طوسی، کتاب الغیبة، نجف، المکتبة الادب الشرقیة، ص۲۵۷.</ref>

[[حسین بن منصور حلاج]] صوفی مشهور [[قرن سوم هجری قمری|قرن سوم]] و [[قرن چهارم هجری قمری|چهارم هجری]] است. برخی درگیری حلاج با خلافت عباسی و قتل او به فتوای [[فقیهان]] سنی حکایت از [[امامیه|امامی]] بودن یا دست کم تمایل او به شیعه دارد.<ref>محمد هانی ملازاده، دانشنامه جهان اسلام، ذیل مدخل «حلاج، حسین بن منصور»، ج۱۳، ص۸۴۲.</ref>او تلاش می‎کرد شیعیان را دور خود جمع کند و با پیوستن شماری از شیعیان متمایل به تصوف تا حدودی موفق شد<ref>محسن‌ بن على تنوخى، نشوار المحاضرة و اخبار المذاکرة، تحقیق: مصطفی حسین عبدالهادی، ج۱، ص۱۱۶ و ۱۱۷.</ref> اما علمای امامیه در قم و بغداد دعوت وی را به شدت رد کردند.<ref>محسن‌ بن على تنوخى، نشوار المحاضرة و اخبار المذاکرة، ج۱، ص۱۰۸.</ref>

ادعای حلاج بر وکالت و نیابت از امام زمان، موجب شد [[علی‌ بن حسین بن موسی بن بابویه|ابوالحسن علی‌ بن حسین بن بابویه]]، پدر [[شیخ صدوق]] و مرجع مردم [[قم]] در [[قرن چهارم هجری قمری|قرن چهارم هجری]] به هنگام اقامت حلاج در قم و فرستادن نامه برای اطاعت مردم قم از سوی حلاج، موجب شد این [[فقیه]] قمی نامه او را پاره و حلاج را به شدت طرد کند و در نهایت دستور داد او را از قم اخراج کنند.<ref>شیخ طوسی، الغیبة، ص۲۵۱.</ref>

ماجرای ارسال نامه‌ حلاج به [[ابوسهل نوبختی]]، پیشوای شیعیان [[بغداد]] ـکه در آن ضمن ادعای نیابت از امام دوازدهم، شیعیان بغداد را به اطاعت از خود دعوت کرده بودـ نیز با مخالفت این عالم شیعی و فضاحت حلاج در قضیه ناتوانی عملی نمودن مطالبه نوبختی در برگرداندنِ رنگ مشکیِ مو و محاسن سفیدش به عنوان نشان دادن [[کرامت]] و [[معجزه]] ختم شد.<ref>شیخ طوسی، الغیبة، ص۲۴۹ـ۲۵۱.</ref><ref>احمد بن علی خطیب بغدادى، تاریخ بغداد او مدینة السلام، تحقیق: مصطفی عبدالقادرعطا، ج ۸، ص۱۲۲.</ref>

==پانویس==

{{پانویس2}}

 

* [[نیابت عامه]]

* [[مدعیان مهدویت]]

{{پایان}}

* شیخ طوسی، محمد بن حسن، الغیبه، بیروت، منشورات الفجر للطباعة و النشر و التوزیع، چاپ اول، بی‎تا.

* شیخ طوسی، محمد بن حسن، الفهرست، تصحیح و تعلیق: محمد صادق باقرالعلوم، نجف، المکتبة المرتضوية و مطبعتها، بی‎تا.

* قطب راوندی ابوالحسن سعید بن هبة الله، خرائج و الجرائح، تحقیق: مؤسسه الامام المهدی، قم، مؤسسه الامام المهدی، ۱۴۰۹ق.

* جباری، محمد رضا، سازمان وکالت و نقش آن در عصر ائمه(علهیم السلام)، قم، انشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، ۱۳۸۲ش.

* تنوخى، محسن‌ بن على، نشوار المحاضرة و اخبار المذاکرة، تحقیق: مصطفی حسین عبدالهادی، بیروت، دارالکتب العلمية، ۲۰۰۴م.

* ملازاده، محمد هادی، دانشنامه جهان اسلام، زیر نظر غلامعلی حدادعادل، تهران، بنیاد دائرةالمعارف اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۸ش.

* خطیب بغدادى، احمد بن علی، تاریخ بغداد او مدینة السلام، تحقیق: مصطفی عبدالقادرعطا، بیروت، دارالکتب العلمية/منشورات محمد علی بیضون، چاپ اول، ۱۴۱۷ق.

* ابراهیم مصطفى و دیگران، المعجم الوسیط، القاهرة، مجمع اللغة العربیة، ۱۹۶۵م.

* [http://www.hawzah.net/fa/Article/View/53344/احمد-بن-هلال-کرخی احمد بن هلال، پایگاه اطلاع رسانی حوزه.]

{{مهدویت}}

{{شیعه-افقی}}

 

[[رده:مهدویت]]

[[رده:مناصب شرعی]]

[[رده:مقاله‌های با درجه اهمیت ب]]

[[رده:نیابت خاصه]]

[[رده:باورهای اختصاصی شیعه]]