گمنام صارف
"حدیث قرطاس" کے نسخوں کے درمیان فرق
م
کوئی خلاصۂ ترمیم نہیں
imported>Mabbassi (نیا صفحہ: حدیث قرطاس، حدیث دوات و قرطاس، یا حدیث قلم و کاغذ سے رسول خدا کےآخری ایام کے اس واقعہ کی طرف اشارہ ہ...) |
imported>Mabbassi مکوئی خلاصۂ ترمیم نہیں |
||
| سطر 3: | سطر 3: | ||
شیعہ مکتب کے نزدیک رسول خدا کا اس وصیت سے مقصد اپنے بعد حضرت علی کی جانشینی کی تاکید اور وصیت کرنا تھی۔ | شیعہ مکتب کے نزدیک رسول خدا کا اس وصیت سے مقصد اپنے بعد حضرت علی کی جانشینی کی تاکید اور وصیت کرنا تھی۔ | ||
== حدیث کا متن اور مضمون == | |||
تاریخی اور روائی منابع کے مطابق رسول نے اپنی زندگی کے آخری ایام میں بستر بیماری پر 25 صفر کو [[سال ۱۱ قمری|۱۱ هجری]] کو حاضرین سے فرمایا : | |||
:مجھے قلم اور دوات دو تا میں تمہیں ایسی چیز لکھ دوں کہ جس کی بدولت تم کبھی گمراہ نہیں ہو گے ۔ | |||
[[عمر بن خطاب]] نے رسول اللہ کی اس درخواست کی مخالفت کی اور کہا: پیغمبر هذیان کہہ رہے ہیں اور بعض روایات کے مطابق قرآن ہمارے لئے کافی ہے کہ جملے کا اضافہ موجود ہے ۔یہ سننے کے بعد صحابہ کے درمیان نزاع شروع ہو گئی ۔پیغمبر نے جب یہ صورت حال دیکھی تو فرمایا میرے پاس سے اٹھ کر چلے جاؤ۔ | |||
یہ واقعہ تفصیلی اور مختلف جملوں کے ساتھ منابع میں ذکر ہوا ہے ۔مختلف منابع میں رسول اللہ سے نقل ہونے والے جملے درج ذیل ہیں : | |||
*<font color=blue>{{حدیث|'''ائتونی بدواة و كتف أكتب لكم كتابا لا تضلّوا بعده أبدا'''}}></font><ref>مفید، الارشاد، ج۱، ص۱۸۴؛ صحیح البخاری، ج۴، ص۶۶؛ صحیح مسلم، ج۵، ص۷۶</ref>: قلم اور دوات لاؤ تا کہ میں ایسا نوشتہ لکھ دوں کہ میرے بعد ہرگز گمراہ نہیں ہو گے۔ | |||
*<font color=blue>{{حدیث|'''هلُمّ اکتب لکم کتابا لا تضلون بعده'''}}</font><ref>صحیح مسلم، ج۵، ص۷۶.</ref>: آؤ !میں تمہارے لئے ایسی تحریر لکھ دوں کہ اسکے بعد گمراہی نہیں ہو گی ۔ | |||
*<font color=blue>{{حدیث|'''ائتونی بدواة وصحیفة أکتب لکم کتابا لا تضلوا بعده أبدا.'''<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۲، ص۲۴۲.</ref>: دوات و صحیفهای بیاورید تا نوشتهای برایتان بنویسم که پس از آن هرگز گمراه نشوید. | |||
*'''ائتونی بالکتف والدواة أکتب لکم کتابا لا تضلوا بعده أبدا'''}}></font><ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۲، ص۲۴۳.</ref> | |||
همچنین در برخی گزارشها، فرد مخالفت کننده [[عمر بن خطاب]] دانسته شده ولی در برخی دیگر نام وی مطرح نشده است. | |||
عبارتی که عمر به کار برده نیز چند گونه نقل شده است: | |||
*<font color=blue>{{حدیث| '''إن نبی الله ليهجر'''}}></font><ref>ابن سعد، الطبقات الكبرى، ج۲، ص۱۸۷</ref>: پیامبر خدا هذیان میگوید. | |||
*<font color=blue>{{حدیث| '''إن رسول الله يهجر'''}}></font><ref>صحیح مسلم، ج۵، ص۷۶</ref>: رسول خدا هذیان میگوید. | |||
*<font color=blue>{{حدیث|'''ان الرجل لیهجر'''}}></font><ref>اربلي، كشف الغمة، ج۱، ص۴۰۲</ref>: این مرد هذیان میگوید. | |||
*<font color=blue>{{حدیث|'''أهجر رسول الله؟'''}}></font><ref> صحيح بخارى، كتاب الجهاد و السير، باب 175، ح 1 </ref>: آیا رسول خدا هذیان گفت؟ | |||
*<font color=blue>{{حدیث|'''ما شأنه؟ أهجر؟ استفهموه'''}}></font><ref> صحيح بخارى، كتاب المغازى، باب 84، ح 4؛ صحيح مسلم، كتاب الوصية، باب 6، ح 6 </ref> : او را چه شده؟ آیا هذیان گفت؟ از او بپرسید. | |||
*<font color=blue>{{حدیث|'''إنّ النّبى (رسول الله) قد غلب عليه (غلبه) الوجع وعندکم القرآن حسبنا کتاب الله'''}}></font><ref> صحيح بخارى، كتاب المغازى، باب 84، ح 5 . 13 و كتاب المرضى، باب 17، ح 1 . 15 و كتاب العلم، باب 39 (باب كتابة العلم)، ح 4؛ صحيح مسلم، كتاب الوصية، باب 6، ح 8 . 14 .</ref> : درد بر رسول خدا غالب شده است و قرآن نزد شماست و کتاب خدا ما را بس است. | |||
[[سید عبدالحسین شرف الدین]] در کتاب [[المراجعات]] آورده است که عبارت «قد غلب عليه الوجع»، تصرف محدثان اهل سنت برای تهذیب عبارت است تا زشتی عبارت را کم کرده باشند.<ref>شرف الدین، المراجعات، صص۲۴۳-۲۴۲؛ ترجمه فارسی: مناظرات، ص۴۳۱-۴۳۲.</ref> وی شاهد سخن خود را روایتی از ابوبکر احمد بن عبدالعزیز جوهری در کتاب السقیفه به اسناد ابن عباس میداند که آمده است: پس [[عمر بن خطاب|عمر]] سخنی گفت که معنایش این است که درد بر پیامبر(ص) غالب شده... | |||
<!-- | |||
==منابع حدیث== | |||
=== منابع اهل سنت === | |||
حدیث قلم و دوات، در بسیاری از منابع معتبر [[اهل سنت]] آمده است از جمله: | |||
* [[صحیح بخاری]] در پنج جای کتاب: در دو مورد نام [[عمر بن خطاب|عمر]] آمده است.<ref>صحیح البخاری، ج۱، ص۳۷.</ref> <ref>صحیح البخاری، ج۴، ص۳۱.</ref> <ref>صحیح البخاری، ج۴، ص۶۶.</ref> <ref>صحیح البخاری، ج۵، صص۱۳۷-۱۳۸.</ref> <ref>صحیح البخاری، ج۷، ص۹.</ref> | |||
* [[صحیح مسلم]] در سه نقل: در یک مورد به نام عمر اشاره شده<ref>صحیح مسلم، ج۵، ص۷۵.</ref> <ref>صحیح مسلم، ج۵، ص۷۶.</ref> <ref>صحیح مسلم، ج۵، ص۷۶.</ref> | |||
* [[مسند احمد]] در یک نقل: به نام گوینده اشاره نشده<ref>مسند الامام احمد بن حنبل، ج۲، ح۱۹۶۳، ص۴۵. </ref> | |||
* [[سنن بیهقی]] در یک نقل: به نام گوینده اشاره نشده<ref>البیهقی، السنن الکبری، ج۹، ص۲۰۷.</ref> | |||
* [[الطبقات الکبری|طبقات ابن سعد]] در هشت نقل: در سه مورد نام عمر آمده<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۲، ص۲۴۲.</ref> <ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۲، ص۲۴۲.</ref> <ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۲، ص۲۴۳.</ref> <ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۲، ص۲۴۳.</ref> <ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۲، صص۲۴۴-۲۴۳.</ref> <ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۲، ص۲۴۴.</ref> <ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۲، ص۲۴۴.</ref> <ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۲، صص۲۴۴-۲۴۵.</ref> | |||
===منابع شیعه=== | |||
*[[شیخ مفید]] در [[الارشاد]]<ref>شیخ مفيد، الإرشاد، ج۱، ص۱۸۴</ref> و [[اوائل المقالات]]<ref>شیخ مفید، اوائل المقالات، ص۴۰۶</ref> | |||
* [[محمد بن ابراهیم نعمانی|نعمانی]] در کتاب [[کتاب الغیبة (نعمانی)|الغیبة]]<ref>نعماني الغيبة، ص ۸۱-۸۲</ref> | |||
*[[ابن شهر آشوب]] در [[مناقب آل ابی طالب (کتاب)|المناقب]]<ref>ابن شهرآشوب، المناقب، ج۱، ص۲۳۶</ref> | |||
== موضعگیریها == | |||
===موضع شیعه=== | |||
علمای شیعه این ماجرا را از مصیبتهای بزرگ دانستهاند، زیرا مانع از آن شد که وصیت پیامبر برای جلوگیری از گمراهی مسلمانان نوشته شود.<ref>جوهري، مقتضب الأثر، ص1</ref> در برخی از نقلهای روایت در منابع اهل سنت نیز آمده است که [[ابن عباس]] جلوگیری از نوشتن وصیت پیامبر را مصیبتی بزرگ میخواند و میگریست.<ref>صحیح البخاری، ج۵، صص۱۳۷-۱۳۸؛ صحیح مسلم، ج۵، ص۷۶.</ref> | |||
[[شرف الدین عاملی]] در [[المراجعات]]، با توجه به آیات [[قرآن کریم]]، چند ایراد بر [[عمر بن خطاب]] در این ماجرا وارد کرده است از جمله:<ref>شرف الدین، المراجعات، ص۲۴۴؛ ترجمه فارسی: مناظرات، ص۴۳۵.</ref> | |||
# پیروی نکردن از دستور رسول خدا(ص) و مخالفت با او. | |||
# اظهار اینکه گویا وی [= عمر] از پیامبر(ص) نسبت به خواص قرآن و فواید آن داناتر است. | |||
# نسبت دادن هذیانگویی به پیامبر(ص). | |||
از نظر شیعه، این برخورد عمر بن خطاب، بر خلاف بسیاری از آیات شریفه قرآن است؛ از جمله: | |||
*{{متن قرآن|وَمَا آتَاکمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَمَا نَهَاکمْ عَنْهُ فَانتَهُوا|ترجمه=و آنچه را فرستاده [او] به شما داد، آن را بگیرید و از آنچه شما را باز داشت، بازایستید|سوره=[[سوره حشر]]|آیه=[http://tanzil.net/# ۷]}} | |||
*{{متن قرآن|مَا ضَلَّ صَاحِبُکمْ وَمَا غَوَیٰ ﴿۲﴾ وَمَا ینطِقُ عَنِ الْهَوَیٰ ﴿۳﴾ إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْی یوحَیٰ ﴿۴﴾ عَلَّمَهُ شَدِیدُ الْقُوَیٰ ﴿۵﴾|ترجمه= [که] یار شما نه گمراه شده و نه در نادانی مانده؛ (۲) و از سر هوس سخن نمیگوید. (۳) این سخن به جزوحیی که وحی میشود نیست. (۴) آن را [فرشته] شدیدالقوی به او فرا آموخت، (۵)|سوره=[[سوره نجم]]|آیه=[http://tanzil.net/# ۲-۵]}} | |||
===موضع اهل سنت=== | |||
عدهای از علمای [[اهل سنت]] درصدد توجیه این ماجرا برآمدهاند از جمله: | |||
* بعضی این روایت را (علی رغم نقل آن در منابع اصلی اهل سنت) ضعیف و غیر معتبر دانستهاند. | |||
* برخی، عبارت حدیث را به گونهای دیگر معنا کردهاند؛ از جمله ماده «هجر» را به معنای ترک کردن گرفته و گفتهاند منظور عمر این بوده که پیامبر ما را ترک میکند یا اینکه سخن عمر، استفهام انکاری بوده یعنی پیامبر هذیان نمیگوید. | |||
* سخن عمر درباره کافی بودن قرآن (و بینیازی از وصیت پیامبر)، نشانه قوت فقه و دقت نظر اوست. | |||
* در برخی نقلها، گوینده عبارت مشخص نیست و به صورت جمع بیان شده است. | |||
== مقصود پیامبر(ص) == | |||
بنابر نظر علمای شیعه، با توجه به حدیث دوات که پیامبر(ص) فرمود: '''«قلم و کاغذی بیاورید که نوشتهای برایتان بنویسم که پس از آن گمراه نشوید»'''، و با توجه به [[حدیث ثقلین]] که پیامبر(ص) فرمود: '''«من در میان شما دو چیز را باقی میگذارم که مادام که به آنها بیاویزید گمراه نشوید؛ کتاب خدا و اهل بیتم»'''، غرض هر دو حدیث یکی است و هدف پیامبر(ص) تاکید بر [[خلافت]] [[علی(ع)]] بوده است. به اعتقاد عالمان شیعه، قصد پیامبر این بوده که امامت و خلافت را برای عترت خود استوار نماید که چون برخی از حاضران بدین امر پی بردند، مانع آن شدند.<ref>شرف الدین، المراجعات، ص۲۴۵؛ ترجمه فارسی: مناظرات، ص۴۳۶.</ref> [[خلیفه دوم]] نیز در گفتگویی که میان او و ابن عباس نقل شده، تصریح میکند که: پیامبر(ص) در بیماریاش میخواسته نام علی(ع) را برای خلافت پس از خویش به زبان بیاورد ولی من از روی دلسوزی نسبت به [[اسلام]] و حفظ آن، مانع شدم.<ref>ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۱۲، صص ۲۰-۲۱.</ref> | |||
'''سبب انصراف پیامبر از نگارش'''{{سخ}} | |||
به باور برخی از عالمان شیعه، وجه اینکه پیامبر (ص) از نگارش وصیت منصرف شد، همان سخنی بوده که در مقابلش گفته شد؛ زیرا دیگر اثری برای نوشتن آن نامه باقی نمیماند، جز فتنه و اختلاف پس از درگذشت پیامبر(ص). بر این اساس، اگر پیامبر توصیه مذکور را مکتوب میکرد، ممکن بود باز هم گفته شود آیا این نوشته هذیان است یا نه.<ref>شرف الدین، المراجعات، ص۲۴۵؛ ترجمه فارسی: مناظرات، ص۴۳۶-۴۳۷.</ref> | |||
== پانویس == | |||
{{پانویس۲}} | |||
== منابع == | |||
{{منابع}} | |||
* [[ابن ابی الحدید]]، شرح نهج البلاغه، تحقیق: محمد ابوالفضل ابراهیم،دار احیاء الکتب العربیة، ۱۳۷۸ق.-۱۹۵۹م. | |||
* ابن سعد، الطبقات الکبری، بیروت:دار صادر، بیتا. | |||
* البخاری، صحیح البخاری، ج۱، بیروت: دارالفکر، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م. | |||
* البیهقی، احمد بن الحسین، السنن الکبری، بیروت: دارالفکر، بیتا. | |||
* احمد بن حنبل، مسند الامام احمد بن حنبل، حققه ووضع حواشیه ورقم احادیثه: محمد عبدالقادر عطا، ج۲، بیروت:دار الکتب العلمیة، ۲۰۰۸م. | |||
* شرف الدین العاملی، المراجعات، قدم له: حامد حفنی داود، محمد فکری عثمان ابوالنصر، الطبعة العشرون، مصر: القاهرة، ۱۳۹۹ق-۱۹۷۹م. ترجمه فارسی: مناظرات، مترجم: حیدرقلی بن نور محمدخان سردار کابلی، با مقدمه کیوان سمیعی، تهران: نشر سایه، ۱۳۸۰ش. | |||
* الصنعانی، عبدالرزاق، المصنف، تحقیق وتخریج وتعلیق: حبیب الرحمن الاعظمی، بیجا: منشورات المجلس العلمی، بیتا. | |||
* القاضی عیاض، الشفا بتعریف حقوق المصطفی، ج۲، مذیلاً بالحاشیة المسماة مزیل الخفاء عن ألفاظ الشفاء للعلامة أحمد بن محمد بن محمد الشمنی (۸۷۳ هـ)، بیروت:دار الفکر، ۱۴۰۹ - ۱۹۸۸ م. | |||
* النیسابوری، مسلم بن حجاج، الجامع الصحیح (صحیح مسلم)، بیروت: دارالفکر، بیتا. | |||
* المتقی الهندی، کنز العمال، تحقیق، ضبط و تفسیر: بکری حیانی، تصحیح وفهرسة: صفوة السقا، بیروت: مؤسسة الرسالة، ۱۴۰۹ق-۱۹۸۹م. | |||
{{پایان}} | |||
{{پیامبر اسلام}} | |||
[[en:Hadith of Dawat and Qirtas]] | |||
[[tr:Kırtas Hadisesi]] | |||
[[fr:Hadith Dawât]] | |||
[[es:Narración de la pluma y el tintero]] | |||
[[id:Hadis Dawat]] | |||
[[رده:احادیث مشهور]] | |||
[[رده:مقالههای بنیادین ویکیشیعه]] | |||
[[رده:احادیث نبوی]] | |||